hyjneshatbe2

-LINDJA E HESTIES- Sipas një miti thuhet se, porsa ka lindur Hestia, i ati saj Kroni e përpin, njësoj sikurse vëllezërit e saj dhe motrat, Demetren, Heren, Hadin dhe Posejdonin, sepse kishte frikë se do të ngritën kundër tij dhe do ta rrëzojnë nga pushteti. Mirëpo si qenie hyjnore Hestia ka jetuar ne barkun e Kronit derisa nuk e çliroi vëllai i saj me i ri, Zeusi, i cili i ishte shmangur fatit të djemve të tjerë të Kronit, për arsye se e ëma Rea, e ka lindur fshehtazi në thellësi të shpellës.

Kur u realizua frika e Kronit dhe Zeusi me të vërtetë e rrezoi nga pushteti, Hestia erdhi në festën e tij ne Olimp.

Zotat e përshëndetën me gëzim dhe dy prej tyre, Posejdoni dhe Apolloni, menjëherë deshën të martohen me të. Ndërkaq Hestia vendosi qe përherë ta ruajë virgjërinë.

Zeusi të cilit iu drejtua për ndihmë kundër shkuesve te saj, u pajtua me vendimin e saj dhe e bëri hyjneshë të vatrës shtëpiake dhe zjarrit te saj. Si hyjneshë e vatrës shtëpiake Hestia u bë mbrojtëse e jetës së qetë dhe harmonive të shtëpisë.

Hestia adhurohej si mbrojtësja e fëmijëve, e qyteteve dhe e kolonive. Greket kur donin të themelonin një koloni merrnin nga metropoli zjarrin e Hestias për të ndezur vatrën e atdheut te ri. Simbol i saj ishte flaka.[1] Ndizej ne çdo shtëpi dhe në çdo këshill të bashkësisë. Me ofrimin e flijimit të Hestisë fillonte dhe mbaronte secila kremte. Në emër te saj përbëhej dhe i shprehej nderimi në secilin tempull çfarëdo zoti t’i jetë dedikuar. Tempull të veçantë nuk ka pasur, por vetëm ëlterë. Njerëzit e paraqitnin si flakë, prandaj artistët rrallë e kanë pikturuar dhe paraqitur. Nga antika relativisht pak janë ruajtur piktura dhe trupore te saja.

Në Romë ajo identifikohej me hyjneshën e vatrës së shtëpisë Vesten. Pasi që vatra shtëpiake ka qenë vend i tubimit dhe strehimit të familjes, Vestën, sikurse greket Hestien, romaket e kanë konsideruar po ashtu edhe pajtore të familjes në kuptimin e gjerë, edhe të tërë Romes dhe të shtetit romak.[2]

Elteri saj ka qenë vatra ku kanë nderuar së bashku me Larët dhe Penatët, ndërsa piktura, përkatësisht truporja ka qenë të flakëruarit e zjarrit.

Si hyjni pajtore e Romes ka pasur edhe tempullin e veçantë në Forum, i cili me planin e rrumbullaket të vetin përkujtonte vatrën. Në këtë tempull ka qenë “Vatra shtetërore” në të cilën zjarrin e kanë mbajtur të ndezur priftëreshat, të lidhura me betime për virgjëri të përjetshme. Në shenjtoren e tempullit të Vestës janë ruajtur simbolet shtetërore, në mesin e tyre edhe paladiumi, të cilin e ka sjellë Enea nga Troja e ndezur në flakë. Trupore te Vestës në të nuk ka pasur. E zëvendësonte, njësoj sikurse ne vatrën familjare, zjarri i amshueshëm. Hyrja e meshkujve në këtë tempull ka qenë e ndaluar. Përjashtimi i vetëm ka qenë kryeprifti, por as ai nuk e ka shfrytëzuar këtë të drejtë.[3]

Kremtja kryesore publike për nderë te Vestës ( Vestalia ) është mbajtur ne Romë, me 9 qershor. Gjatë kësaj kremteje e kanë nderuar edhe si dhuruese të bukës.

Tempullin e Vestes në Forum, i cili disa herë është djegur, për herë të fundit e rindërtoni perandori Septim Severi. (Në vitin 1930 tempulli është meremetuar pjesërisht në gërmadhat e zbuluara).[4]

E bija e Zeusit suprem dhe dashnores së tij Latonës, hyjneshë e gjahut, kafshëve, plleshmërisë së natyrës dhe e Hënës.

Artemida lindi në ujdhesën Delos, pak me parë se vëllai i saj binjakë Apolloni, dhe ishte një nga hyjneshat më të rëndësishme të Olimpit.

- LINDJA E ARTEMIDES- Sipas një miti thuhet se gjatë lindjes se vëllait të saj i ndihmoj të ëmës Latones të linde të vëllanë Apollonin. Duke qenë dëshmitare e dhimbjeve të lindjes, miqësia më e ngushtë i lidhi si vëlla e motër. Një dashuri të thellë ushqejnë ata edhe për nënën e tyre Latonë. Artemida u jep jetë të gjithëve. Ajo përkujdeset për gjithçka të gjallë mbi dhe, kudo që të rritet, në pyll a në ara.[5]

Artemides i lindi një urrejtje e madhe për martesën dhe Zeuzi ja plotësoji asaj dëshirën që të mos martohej kurrë, megjithëse ajo dashuroj djaloshin e bukur Endimionin. Zeusi e beri mbretëreshë të pyjeve, e armatosi me një hark dhe me një këllëf shigjetash (atribut i Artemides gjahtare) dhe i formoj një kortezh nimfash me të cilat ajo kishte qejf të gjuante. Artemida ishte me shumë hyjneshë e gjuetisë. Duke ruajtur dëlirësinë e saj, ajo kërkonte jo vetëm nga nimfat, por edhe nga priftëreshat e saj dëlirësinë më të madhe.

Është njëra prej hyjneshave që nuk është martuar kurrë. Ka mbetur hyjneshë e virgjër. Që prej kohërave me të lashta i kanë mveshur dashurinë e pasionuar ndaj gjahut.[6] Pasi që i vëllai i Artemides, Apolloni, ishte zot i Diellit ajo u bë hyjneshë e Hënës dhe si hyjneshë e natyrës u bë edhe hyjneshë e plleshmërisë së saj. Ishte mbrojtëse e pyjeve, zabeleve, livadheve, fushave e me në fund e gjithë asaj që sot i quajmë prodhime të kulturave bimore. Si hyjneshë e plleshmërisë nën pushtetin e vet e ka pasur edhe lindjen, gjithashtu ishte edhe hyjneshë e burimeve shëruese. Ka mundur që njerëzve t’ua dërgoj çmendurinë, paralizën ose vdekjen.[7]

Profesioni kryesor i Artemides ishte gjahu. Gjuante vetëm ose në shoqëri të zotave me të ultë dhe nimfave. Kur ngopej nga gjahu, shkonte te vëllai i vet ne Delfe, dhe atje vallëzonte dhe këndonte me Muzat. Nga mitet dimë për ndërhyrje të saja në fatet e njerëzve. Mbretit të Mikenës, Agamemnonit, nuk ka mundur t’ia falë vrasjen e drenushës, për ketë arsye gati ia ka bërë të pamundshme shkuarjen në Trojë. [8] Gjahtari Akteon, i cili pa dashur e pa kur ajo po lahej me nimfat, e shndërroi në dre dhe u shqye nga qenët e saja.[9] Artemida për grekët ishte ideal i bukurisë femërore. Grekët, Artemiden së pari e kanë paraqitur si hyjneshë me Hënën, me një gjysmëhënë në kokë me pishtar në duar dhe me veshje te gjatë.

Si hyjneshë të plleshmërisë e paraqitnin me shumë gji dhe, më në fund, si vajzë të thjeshtë hollake, me fustan te shkurtër, me sandale gjahtarësh me flokët te shkurtra dhe me një dre.[10] Poetet e paraqitin atë si hyjneshë hakmarrëse. Kështu, ajo bashkë me Apollonin, vrau me shigjeta fëmijët e Niobës, që kishte fyer Latonen. Traditat e tjera, përkundrazi, e paraqitnin si hyjneshë dashamirëse. Dora e saj nuk ishte e armatosur përherë me shigjetën fatale. Nganjëherë ajo ndjente kënaqësi kur zhdukte fatkeqësitë e njerëzve dhe tregohej e gatshme për ti shëruar dhimbjet.

Artemida ishte hyjnesha e burimeve dhe e lumenjve, mbrojtëse e lundrimit. Duke qenë hyjneshë e pyjeve ajo ishte gjithashtu mbretëresha e kafshëve të egra, të cilat i gjuante me shoqet e saj, nimfat. Por ajo edhe i mbronte kafshët. Pyjet që i ishin kushtuar asaj, ishin rezerva të vërteta, ku nuk lejohej të ndiqej gjahu. Kafshët e kultit të saj ishin kryesisht dreri, qeni dhe derri egër.[11] Gjithashtu ne kohet e vjetra e ka zanafillën kulti i Artemides si hyjneshë e pemëve dhe e bimësisë. Si hyjneshë e bimësisë ajo ishte gjithashtu edhe hyjneshë e pllenimit. Ky kult ishte i zhvilluar sidomos në Efes, ku ekzistonte faltorja e dëgjuar, që u dogj në vitin 356 para e.s.

Si hyjneshë e pllenimit ajo quhet edhe mbrojtësja e nënave në kohën e lindjeve se foshnjave, prandaj gratë shtatzëna i bënin dhurata.[12]

Në Romë Artemida identifikohej me Dianen. Më e njohura është statuja e Artemides në Laver.

Shtatore e Artemides shumë e bukur si hyjneshë e gjahut, kopja romake origjinale helenistike e shekullit III-II para e.s. gjendet ne Muzeun Kombëtar të Napolit. Po ashtu janë ruajtur disa kopje dhe imitacione të shtatoreve arkaike nga Azia e Vogël që e paraqesin Artemiden si hyjneshë të plleshmërisë së Ortigisë.

Hyjneshat Beqare në mitologjinë greko-romake ishin: Athena- Minerva , Hestia- Vesta dhe Artemida- Dijana. Keto ishin betuar se do të mbetën gjithmonë të virgjëra që do të jetojnë në celibat dhe gjithnjë i përmbushin premtimet e tyre.

- Athena - Minerva hyjneshë e mençurisë dhe e udhëheqjes së suksesshme të luftës, mbrojtëse e rendit juridik, e drejtësisë dhe artit. Mitet mbi Athenën tregojnë se ajo lindi nga koka e Zeusit duke valëvitur me shigjetën e saj karakteristike.

- Hestia - Vesta hyjneshë e vatrës shtëpiake. Sipas një miti thuhet se, porsa ka lindur Hestia, i ati saj Kroni e përpin, ishte motra e Zeusit. Edhe pse Hestien me këmbëngulje e kërkonin për grua Posedoni dhe Apoloni, ajo nga vëllai i saj Zeusi, kishte kërkuar që përgjithmonë të mbetej e pamartuar dhe virgjëreshë. Në mbretërinë e Olimpit, ka bërë një jetë të qetë.

- Artemida - Dijana hyjneshë e gjahut, kafshëve, plleshmërisë së natyrës dhe e Hënës. Sipas një miti thuhet se gjatë lindjes se vëllait të saj i ndihmoj të ëmës Latones të linde të vëllanë Apollonin, duke qenë kështu edhe dëshmitare e dhimbjeve të lindjes. Nga Zeusi, babai i saj, Artemida kishte kërkuar që përjetë të mbetet e pamartuar dhe e virgjër. Artemida ishte e armatosur me shtizë dhe shigjeta në dorë, ajo shëtiste nëpër pyje, e shoqëruar përherë nga miqtë e saj besnik, drerët dhe drenushat.

[1] Dhama T. Fjalor i Mitologjisë. Botuar Pr. 1988 fq. 114

[2] Dhama T. Fjalor i Mitologjisë. Botuar Pr. 1988 fq 115

[3] www.syri3.com/index.php?id_kat=16&shkrimi=385

[4] www.syri3.com/index.php?id_kat=16&shkrimi=385

[5] Kun N.A. Mitologjia Greke.Butuar Tr.2005 fq.34

[6] Dhama T. Fjalor i Mitologjisë. Botuar Pr. 1988 fq 42.

[7] www.syri3.com/index.php?id_kat=16&shkrimi=363

[8] www.syri3.com/index.php?id_kat=16&shkrimi=363

[9] Dhama T. Fjalor i Mitologjisë. Botuar Pr. 1988 fq. 43.

[10] syri3.com/index.php?id_kat=16&shkrimi=363

[11] Colonna B. Fjalor Mitlologjik botuar Tr.2005 fq.50.

[12] Dhama T. Fjalor i Mitologjisë. Botuar Pr. 1988 fq. 43.