Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Feride ZOGU

       HYJNESHAT BEQARE (1)

    Greqia si një vend me kulturë gjithëpërfshirëse jo padrejtësisht mban vendin e pare në arenën e mitologjisë së lashtë. Greqia nuk është vetëm një strehë monumentesh por djepi i përkundjes së dijes dhe burim i shumë progreseve të mëvonshme . Të gjitha këto së bashku përbëjnë bërthamën e vetëdijesimit kolektiv të asaj kohe. Menjëherë pas shfaqjes së hyjnive të para dhe betejës së tyre të mirënjohur me titanët dhe ciklopët, greket e lasht filluan t’u besonin e bindeshin urdhrave dhe dëshirave të zotave aktiv. Zotat ishin të ndarë në kategori dhe secili prej tyre kishte misionin e vet. E vetmja e përbashkët e midis tyre ishte të qenit ZOT. Selia qendrore e 12-zotave ishte mali i Olimpit ( i cili është dhe mali më i lartë i Greqisë ).

         Greqia e Vjetër shtrihej në pjesën jugore të Gadishullit Ballkanik. Territori i Greqisë ndahej në tri pjesë: Në Greqinë Veriore, në Greqinë e Mesme dhe në Greqinë Jugore. Greqia e Jugut është e rrethuar me det dhe quhet Peloponez. Në përbërjen e Greqisë së Vjetër bënin pjesë shumë ishuj. Ndër më të njohurit janë ishujt: Eubeja, Lesbos, Samos, Rodos, Nakos dhe Dellos.

            Greqia si një vend me kulturë gjithëpërfshirëse jo padrejtësisht mban vendin e pare në arenën e mitologjisë së lashtë. Greqia nuk është vetëm një strehë monumentesh por djepi i përkundjes së dijes dhe burim i shumë progreseve të mëvonshme . Të gjitha këto së bashku përbëjnë bërthamën e vetëdijesimit kolektiv të asaj kohe. Menjëherë pas shfaqjes së hyjnive të para dhe betejës së tyre të mirënjohur me titanët dhe ciklopët, greket e lasht filluan t’u besonin e bindeshin urdhrave dhe dëshirave të zotave aktiv. Zotat ishin të ndarë në kategori dhe secili prej tyre kishte misionin e vet. E vetmja e përbashkët e midis tyre ishte të qenit ZOT. Selia qendrore e 12-zotave ishte mali i Olimpit ( i cili është dhe mali më i lartë i Greqisë ).

            - 12 Zotat e Olimpit ishin: Zeusi, Hera, Athena, Posejdoni, Demetra. Apolloni, Artemida, Hermesi, Afrodita, Aresi, Hefesti, Hestia.

            Këta ishin të dymbëdhjetë hyjnorët nga OLIMPI. Që nga momenti kur kanë filluar të sundonin qiellin dhe tokën, ata, në mes veti, e kishin ndarë pushtetin, nderin dhe lavdinë...

            Një ndër karakteristikat themelore e 12 Zotave të Olimpit, ka qenë, se ata gjithnjë i përmbushin premtimet e tyre.

             Në Mitologjinë greke dhe atë romake hyjneshat beqare ishin: Athena- Minerva, Hestia- Vesta dhe Artemida- Dijana njëherit këto ishin edhe ndër dymbëdhjetë hyjnorët e Olimpit.

            Selia kryesore e tyre ka qenë në Olimp , në malin me të lartë të Greqisë. Hyjnesha greke-romake Athena-Minerva lindi nga vet Zeusi rrufedhënsi. Ishte hyjneshë e mençurisë dhe e udhëheqjes së suksesshme të luftës, mbrojtëse e rendit juridik, e drejtësisë dhe artit. Hyjnesha greke-romake Hestia-Vestia e ëma Rea e lindi fshehurazi në thellësi të shpellës. Ishte hyjnesha e vatrës shtëpiake. Simbol i saj ishte flaka.

            Hyjnesha greke-romake Artemida-Dijana, kjo hyjneshë e bukur, lindi në Delos me të vëllanë binjakë Apollonin. Ishte hyjneshë e gjahut, kafshëve, plleshmërisë së natyrës dhe e Hënës.

            Simbol i Artemides ishin kafshët e saja të shenjta dreri, qeni dhe derri egër.

             Këto ishin betuar se kurrë nuk do të martohen, do të mbetën gjithmonë të virgjëra që do të jetojnë në celibat dhe gjithnjë i përmbushin premtimet e tyre.

            ATHENA ( greq. Athena dhe Athene , lat. Minerva )

             E bija e Zeusit, zotit suprem, hyjneshë e mençurisë dhe e udhëheqjes së suksesshme të luftës, mbrojtëse e rendit juridik, e drejtësisë dhe artit.  Një nga hyjneshat më të nderuara te Greqisë.

             -LINDJA E ATHENËS- Mitet mbi Athenën tregojnë se ajo lindi nga koka e Zeusit. Gruaja e parë e Zeusit Metida, priste të linde një djalë me fuqi e mendje të jashtëzakonshme. Moirat, përendeshat e fatit, i shpalosën Zeusit të fshehtën se i biri i Metidës do ta rrëzonte nga froni dhe do t’ia rrëmbente pushtetin mbi gjithësinë. Zeusi i madh u frikësua. Për t’iu shmangur fatit të tmerrshëm që i patën parathënë Moirat, ai vuri në gjumë Metiden me fjalë të ëmbla, pastaj e gëlltiti Metiden para se të lindte të bijën, hyjneshën Athenë. Nuk shkoi shumë dhe Zeusi filloj të ndjente një dhembje të madhe në kokë. Atëherë ai thirri të birin, Hefestin dhe i dha urdhër që t’ia qante kokën më sëpatë.[1]

            Nga koka gjysmë e hapur e Zeusit doli Athena njëzet vjeçare e  armatosur nga koka deri të këmbët. E pajisur me një aftësi të madhe mendore dhe me urtësi që e kishte fituar nga e ëma, ajo u bë për perënditë një këshilltare e mirë dhe i ndihmoi ato në luftëra kundër gjiganteve. Ajo vrau vetë njërin nga kundërshtarët me të fortë, gjigantin Palas edhe për këtë fitore mori emrin Athena Palada.[2]

             Me lëkurën e këtij gjiganti ajo veshi mburojën e saj ose egjidën, në mes të së cilës më vonë vendosi kokën e Meduzes.

            Sipas simbolikës së miteve, Athena, pra, ka qenë mishërim i fuqisë dhe mençurisë së Zeusit. Zeusi sunduesi i zotave dhe i njerëzve e ka dashur me tepër se te gjitha vajzat e tjera. Me të ka biseduar si me mendimet e veta, asgjë nuk ka fshehur para saj dhe përherë ia ka plotësuar të gjitha lutjet e saj. Athena ka qenë e vetëdijshme për këtë anim te Zeusit ndaj saj. Përherë qëndronte në afërsi të tij kurrë nuk ka dashur ndonjë zot tjetër ose ndonjë mashkull dhe kurrë nuk është martuar edhe pse ishte e bukur dhe madhështore. Ajo kishte vendosur që tërë jetën të jetë e virgjër, që kurrë te mos martohet, edhe përpos ofertave të shumta që i kishte nga zotat tjerë. Ka mbetur Athena e Virgjër - Athena Parthenos.[3]

                                               Fig.1. Athena Parthenos ( Athena e Virgjër )

            Në saje te origjinës se saj dhe të dashurisë së Zeusit Athena u bë njëra prej hyjneshave më te fuqishme te panteonit grek. Prej kohërave më të lashta ajo ishte, para se gjithash, hyjneshë e luftës që dilte nga funksioni saj mbrojtës prej armikut. Për luftë, në të vërtetë, kishte meritë Aresi, i biri i Zeusit, mirëpo Athenës kjo nuk i pengonte. Aresi thënë saktësisht, ishte zot i luftës dhe betejave të mllefosura, ndërsa ajo ishte hyjneshë e udhëheqjes së mençur dhe të ekuilibruar të luftës.

            Si hyjneshë e luftës grekët e adhuronin me emrin Athena Enopols ( Athena e armatosur ) ose Athena Promachos ( Athena e cila fton në luftë ). Si hyjneshë e luftës ngadhënjimtare e quanin Athena Nike ( Athena Ngadhënjimtare).[4]

            Një mit tjetër tregon për mosmarrëveshjen e saj me Poseidonin. Atena donte t'i jepte emrin e saj qytetit në Kekropi sapo e kishte themeluar në Atikë. Edhe Poseidoni dëshironte të njëjtën gjë. Gjyqi i perëndive vendosi që këtë nder do ta kishte ai që do t'i bënte qytetit të ri dhuratën më të mirë.

            Poseidoni goditi tokën me tredhëmbëzorin e vetë, brinjën e një kodre, dhe hapi një pus të madh, uji i të cilit ishte shumë i kripur, njëlloj si i detit, mesa duket dhurata e tij nuk tërhoqi vëmendjen e qytetarëve  ndërsa Athena nga ana tjetër, solli si dhuratë një pemë ullirin, gjë e cila ishte shumë më e mirë pasi u ofronte njerëzve ushqim, vaj dhe dru.[5]

            Athena rezultoi fituese nga dueli i realizuar me Posejdonin prandaj qyteti u quajt Athinë.[6]

            Athena i mbronte qytetet si ne luftë ashtu edhe në paqe. Ishte mbrojtëse e kuvendit dhe e së drejtës, kujdesej për fëmijët dhe të sëmurit, njerëzve u sillte mirëqenie ( Athena Higeida). Ndihma e saj shpesh ishte tejet konkrete. Athinasve ua ka falur ullirin dhe u be themeluese e njërës prej degëve më të rëndësishme të ekonomisë greke.

            Veç kësaj Athena ishte hyjnesha e arteve dhe e zejtarisë. Gratë i ka mësuar të thurnin dhe të endin. Njerëzve ua ka mësuar zejen e farkëtarit, argjendarisë dhe ngjyrosjes, u ka ndihmuar ndërtuesve të tempujve dhe te anijeve. Jetën e njerëzve u ka begatuar me shpikjen e kavallit ( flautës ). Arakna, që donte të matej me të ne këtë art, e pësoi  keq dhe u shndërrua nga hyjnesha në merimangë. Athena me Meduzen që donte të grindej me të në bukuri, ajo i dha një shikim aq të frikshëm, saqë pamja e saj vriste ose nguroste cilido që takonte. Ajo nuk ishte vetëm hyjneshë e dëlirë që verboi Tiresiun, kur falltari guxoi ta shihte kur largohej, ose që dëboj nga Olimpi Hefestin, sepse u përpoq ta dhunonte, por ajo u bë hyjneshë mbrojtëse e qytetit, hyjnesha që siguronte drejtësinë e ligjeve, zbatimin e drejtë të tyre si ne gjyqet, ashtu edhe ne mbledhjet e popullit ( Athena Poliada e qytetit). [7]

            Për shpërblim për ndihmën dhe mbrojtjen e vet kërkonte  nderimin dhe flijime, që ishte e drejt e secilit zot. Mosrespektimin dhe ofendimet i dënonte, por mëshirohej më tepër se hyjneshat e tjera. Çdo ndërmarrje e saj përfundonte siç dëshironte ajo.

                                                    Fig .2. Athena Enopols  ( Athena  Armatosur )  

            Kulti i Athenes ishte i përhapur në shumë qytete të Greqisë.

            Tempulli i saj në Athinë ishte Partenoni, në të cilin qëndronte statuja gjigante e Athenes ( vepër e Fidias).  Për nderë të saj organizoheshin festa që quheshin Panathina. Athena paraqitej ne trajtën e një çupe te vrazhde dhe madhështore, shpesh me veshje të gjatë dhe me armatim të plotë. Te këmbët zakonisht qëndronte zogu i saj i shenjtë, Bufi.

            Në Rome ajo identifikohej me Minerven.  Lidhen disa fjalë të urta e shprehjeje si: "Bufi i Minevres fluturoi natën", d.m.th. mendimet më të mira vinë natën, "Minervë e dal nga koka e Jupiterit" thuhet për diçka që shfaqet menjëherë në formë të plotë e të përkryer.[8]

            Në vitin 1541 në provincën e Kampanisë, ne Itali, respektivisht në rajonin qendrorë të territorit antik të etruskëve ishte zbuluar një nga kryeveprat e artit etrusk. Kjo vepër artistike është në rajonin ku edhe ishte zbuluar.

            Në Muzeun e qytetit Arezzo të Italisë Qendrore, - në Piazza del Praticioni në të cilën është ekspozuar një shtatore etruske prej bronci ajo e quajtur Minerva e Arecos.

            Minerva paraqitet me helmetë ne kokë e veshur me hiton të gjatë deri në thembra dhe himation të mbështetur në bel, ndërsa dora e djathtë në të cilën sipas gjasave mbante heshtën, qe i mungon. Ne këmbë ka te mbathura sandale ndërsa ne gjoks ka paraqitjen e kokës se Meduzës Gorgonë. [9]   

                                                                 Fig.3. Minerva Arecos

            Veshmbathja është punuar në mënyrë të sofistikuar me shumë rrudha plastike të cilat janë të theksuara në tërë figurën, e posaçërisht në gjoks ne shpinë dhe në kofsha. Pjesa e poshtme është paraqitur në mënyrë të stërholluar që e thekson bukurinë e figurës përkundër faktit që e paraqet njërën nga hyjneshat beqaresha të mitologjisë greke-romake (dy te tjerat ishin Artemida-Dijana dhe Hestia-Vesta) të cilat ishin betuar që jetën ta kalojnë ne celibat.

            Kjo shtatore e Minerves që është njëra nga shtatoret e mëdha etruske prej bronzi për të cilën mendohet se datohet në shekullin III para erës sonë.[10]

            Kulti i Minervës ka qenë i përhapur në Itali dhe Romë ku  e kishte tempullin kryesor ne kodrën e Kapitolit por edhe disa vende të tjera, ndërsa nëpër provinca kulti i saj ishte më pak i përhapur e kështu edhe në Ilirik dhe në provincat  rreth lumit Danub. Në pjesën Qendrore të Dardanisë nderimi kultit të kësaj hyjneshe është dëshmuar pak, madje kryesisht në bashkësi me Jupiterin dhe Junonën, ndërsa është i njohur vetëm një rast ku një monument epigrafik i shekullit të parë të erës sonë, nga Llausha e Skenderajt, i kushtohet Minervës, në tekstin e të cilit ajo përmendet si Minerva Aug(usta).        

            Vazhdon...

   (2)