|
Kėshtu mendohej dikur, gjerat kane ndryshuar!
Duke i rishikuar dhe studiuar ekuacionet e
Ainjshtanit me me kujdes, fizikantet tash me kane arritur te kuptojne se
rryma e kohes mund te devijohet ne nje spirale (tip suste e gjere nga siper,
e ngushte nga poshte). Me konkretisht, sa me shume mase do koncentrosh ne
nje pike te saj, aq me shume mund ta kthesh rrjedhen e saj. Gjate viteve te
fundit, modele te reja mekanizmash kohe jane projektuar mbi tryezat e
laboratoreve me gjigande te botes. Ē'fare eshte mekanizmi i kohes dhe pse
quhet i tille? Thjesht mund ta pershkruash si mekanizem qe afron dy pika te
largeta te vijes se kohes afer njera tjetres duke mundesuar kalimin e
shpejte nga njera pike ne tjetren (kjo vije e dredhuar e kohes, ne
Anglisht-timelike curves). Duhet te dime se momentalisht nuk ekziston ndonje
teoreme No-Go kundrejt mekanizmave te kohes. Kuptimi i koceptit ndikim dhe
pasoje eshte qelesi kryesor pre venien ne jete te teorise.
Ekziston nje problem me konceptin e udhetimit ne
kohe! Ideja e nje udhetari qe ta zeme futet ne mekanizmin e kohes sot dhe e
kurdis destinacionin e kohes ne vitin 2037 e nenvlehteson faktin qe bota
eshte ne levizje konstante neper hapesire, duke u rrotulluar rreth diellit,
i cili po ashtu eshte duke levizur neper galaksi. Keshtu qe duke e
llogaritur hapesiren e kohes si nje dimencion te katert te Universit,
levizja e ketij udhetuesi vetem neper nje dimencion nuk mund ta beje te
mundur qendrimin e ketij udhetuesi ne siperfaqen e Tokes, duke marre
parasysh qe siperfaqja e Tokes eshte nje platforme levizese me nje
trajektore shume te komplikuar. Levizja me shpejtesine e drites 5 sekonda
mund te materializoje ne ajer apo ne gure, varet nga pozicioni i Tokes para
apo pas 5 sekondave!
"Distanca" e udhetimit ne kohe
Perzierja e dimensioneve te hapesires dhe asaj
te kohes, ku koha mund mund te krahasohet me distance qe korrespondon
shpejtesine e drites, ne kete rast 1 sekond eshte i barabarte me nje
distance prej 299.792.458 kilometrash. Nga ana tjeter distance 1 meter eshte
e barabarte me 3.34 nanosekonda. Po ashtu mund te krahasosh "Vit" me "Vit
drite" (ku ketu katrori i distances ka shenje te kundert treguese me
katrorin e kohes)
Sikur ta supozojme se udhetimi neper hapesire
dhe kohe do nxjerre veshtiresi teknike te barabarta, ne kete rast levizja me
SHD (Shpejtesi drite) vetem per nje second, para apo prapa, mund te
krahasohet me fluturimin ne Hene per nga distanca. Levizja me SHD per ca
vite mund te krahasohet me distancen nga Toka deri ne yllin me te afert. Dhe
nese do deshirosh te vizitosh kohen e dinozaureve, mase mund ta krahasosh me
fluturimin ne Galaksine me te afert me galaksine tone.
Ideja e udhetimit perpara ne te ardhmen dhe pas
ne te kaluaren ka mahnitur dhe frymezuar gjithmone shkrimtaret e S.F.
(Fantastico Shkencore). Paradoksi i Gjyshit eshte nje argument qe shume
njerez perdorin per te sygjeruar se udhetimi ne kohe eshte i pamundur. Po
sikur te udhetosh ne te kaluaren dhe te parandalosh gjyshin tend qe te
takoje gjyshen tende dhe keshtu qe mamaja jote nuk do kishe lindur?! Si
rrjedhim ti nuk do kishe lindur, etj. etj.
Deri jo shume kohe me pare nje argument i tille
bente qe shumica se shkencareve te besonin se udhetimi ne kohe smund te
ekzistoje kurresesi jashte krijimeve fantastiko shkencore. Por ne menyre te
ēuditshme, disa interpretime nga me interesantet te botes Kuantike
sugjerojne se udhetimi ne kohe eshte i mundur, te pakten teorikisht.
Graviteti dhe Black Holes
Teoria e Ainshtainit per relativitetin solli
hapesiren dhe kohen ne nje te vetme, thurje kater dimensionale te cilen e
quajti spacetime (hapesire kohe). Ne e dime qe mund te udhetojme para-prapa
dhe anash ne hapesire,dhe pse nuk mund te udhetojme para dhe prapa ne kohe?
Kater dimensione eshte veshtire t'i imagjonosh keshtu qe shkencaret
zakonisht sygjerojne qe ta imagjinoni Haps-Kohe me nje ēarēaf te tendosur
nga te gjitha anet. Ne qofte se nuk ka ndonje mase te madhe qe te ushtroje
presion mbi kete ēarēaf, ēarēafi do qendroje i tendosur dhe ē'do objekt i
vendosur ne te to levize mbi te ne vije te drejte. Por masa te medhaja (si
p.sh. dielli) krijon lakim ne hapsirė-kohė duke e thyer kete vije te drejte.
Ashtu siē, po te vendosesh nje objekt te rende ne ēarēaf (nje kungull
p.sh.), do krijoje nje grope ne ēarēaf.
Universi eshte plot me objekte mijera here me te
renda se dielli qe krijojne efekte graviteti dhe si rezultat i diēkaje te
tille Haps-Kohe eshte jo e rrafshet por e perkulur. Ē'do gje, duke mos
perjashtuar dhe driten, ndjek rrugen sipas lakimit ne Haps-Kohe. Ne e dime
se Ainshtaini kish te drejte rreth kesaj teorie sepse atronautet ne ditet e
sotme shpesh here mund te shikojne yje ne distance qe jane nen maskimin e
objekteve te aferta si dielli p.sh. Ne vend qe te udhetoje ne vije te drejte
dhe duke qene i bllokuar,drita e yjeve vershon mbi lakimin qe krijojne keto
masa te medhaja ne Haps-Kohe, pra ne vije te lakuar.
Siē e kemi thene edhe me siper, kur nje yll
arrin ne fundin e jetes se tij mund te shembet ne mbrendesi te tij nga
influenca e gravitetit qe ka, deri me nje mase qe e gjithe permbajtja e tij
koncentrohet ne nje objekt me densitet jashzakonisht te madh dhe me permasa
jashzakonisht shume me te vogel nga madhesia e tij origjinale. Kjo krojon
Black Hole. Black Hole kan terheqje gravitatcionale jasht zakonisht teper te
madhe sa qe asgje nuk mund te depertoje mbi ta, madje as drita. Ne nuk mund
ti shikojme Black Holet per ekziston evidence e mjaftueshme per te vertetuar
egzistencen e tyre. Astronautet mund te shikojne yje qe veprojne ne menyre
te tille qe sygjeron se jane te terhequr nga objekte te padukshem e me mase
te jashtezakonshme, ne afersi te tyre.
Po ē'fare efekti ka Black Hole ne Haps-Kohe
(Spacetime) ?! Relativiteti parashikon se ne qendren e Black Holes eshte nje
pike densiteti infinite qe quhet singularitet, ne mbrendesi te te cilit te
gjitha ligjet normale te fizikes nuk mund te ushtrohen. Kohe, Hapesire,
Materje dhe Energji nuk kane me nje kuptim te qarte!!
Mini Warmholes
Ekuacionet e Ainshtanit pershkruajne Haps-kohe
si diēka teper te lemuar, si ēarēafi. Teoria e tij per relativitetin merret
me anen fizike te asaj qe ndodh sfondin e madh dhe nuk merret me ate ē'fare
ndodh ne qendrėn e nje Blak Hole apo ē'fare ndodhi ne momentin e Big Bang ne
lindje te Universit kur Haps-Kohe ne vetvete ish infinitualish e vogel. Kjo
na shpie ne boten e fizikes Quantu (Kuantike).
Nese do kishe mundesi ta shikoje Hpas-Kohe me
nje xham zmadhues teper teper te fuqishem saqe te arrije te shikoje ne
sofondin e Quantumit, do shikosh se Spacetime nuk eshte i lemuar. Ashtu si
nje Flluske sapuni eshte e lemuar po ta shikosh ne distance me sy, por sikur
ta shikosh me mjete zmadhuese te fuqishme do duket qe nuk eshte e lemuar.
Duke ju kthyer pyetjes qe ka munduar shume
shkencare qe nga ditet e Njutonit, a eshte e ardhura dicka preordained?
Apo ka nje infinit number te ardhurash? Nje menyre shikimi ne boten Quantum
sugjeron qe jo vetem ekziston nje infinit numer te ardhurash, por ky infinit
numer te ardhurash korrespondon ne ne infinit numer universesh. Protonet dhe
elektronet nganjehere levizin ne forme valesh dhe nganjehere ne vije te
drejte, por kurre njekohesisht. Deri tani argumenti per interference
(nderhyrje) ndermjet nje unversi me nje tjeter ka te beje vetem ne rastet qe
ndodh ne je nivel Quantumi.
Por idea e university parallel krijon nje
zgjidhje te mundeshme te paradoksit te Gjyshit i cili supozohet te krijoje
probleme per udhetuesit ne kohe.Nese, fjala vjen, ne udhetojme ne te radhmen
dhe ndryshojme historine, ne krijojme nje te ardhme te re ne nje univers
parallel dhe nuk kemi asnje efekt ne ate univers nga i cili kemi ardhur
origjinalisht. Shkencaret e se ardhmes mbase mund te krijojne nje tjeter
forme teknologjie te bazuar ne efektet e Quantumit. Te tilla mund te jene
p.sh., teleportimi me anen e Quantum.
Ronald Mallett: udhetimi ne kohe mbase i mundur
mbrenda ketij shekulli
Duke u bazuar ne idene madheshtore te
Ainshtainit si dhe ekuacionet e tij ne lidhje me teorine e relativitetit,
Ronald Mallett nga Universiteti i Connecticut ka pregaditur nje eksperiment
per te vezhguar udhetimin ne kohe te nje neutroni ne mbrendesi te drites
qarkulluese te nje lambe. Nderkohe qe grupit te tij i nevojiten akoma fonde
per kete project, Mallett ka llogaritur se mundesia e udhetimit ne kohe duke
perdorur kete metode mund te verifikohet mbrenda nje dekade.
Vrimat e zeza, wormholes dhe telat kozmike
secila nga keto fenomene eshte propozuar si metode per udhetimin ne kohe,
por asnjera nuk eshte shikuar si e arritshme per (te pakten) nje sere
arsyesh. Ndėrkohe qe teorikisht ato mund te ndryshojne Haps-Kohe, te gjitha
kerkojne nje sasi mase apo energjie krejtesisht te pa imagjinueshme.
Mallett, prefesor fizike ne Universitetin e
Connecticut per rreth 30 vite, konsideron nje metode alternative nga keto
metodat e tjera te bazuar ne ekuacionin e famshem te Ainshtainit per
relativitetin: E=mc2.
Ainshatini na ka treguar se masa dhe energjia
jane e njejta gje, thote Mallett i cili ka publikuar studimin e tij shkencor
te pare mbi udhetimin ne kohe ne vitin 2000. Makina e kohes te cilen kemi
desanjuar perdor drite ne formen e nje lazeri qarkullues per te rrudhur
kohen, ne vend te perdorimit te objekteve massive. Mallett po desanjon nje
aparature me madhesine e nje komjuteri desktop me te cilen do eksperimentoje
fillimisht teorine e tij mbi rrudhosjen e kohes. Per arsye se grimcat
subatomike (subatomike- dicka shume me e vogel se atomi) kane jete jashte
zakonisht te shkurter, Mallett shpreson te shikoje ekzistencen e ketyre
grimcave por kohe me te gjate se jetegjatesia e tyre kur te vendosen ne
aparaturen e dritave qarkulluese. Jete me e gjate nenkupton se keto grimca
do kene fluturuar ne nje pjese tjeter kohe qe i perket te ardhmes.
Mendo sikur ke nje filxhan kefeje dhe nje luge
shpjegon Mallet per PhysOrg.com. Kafeja eshte nje hapesire boshe dhe luga
eshte drita qarkulluese e lambes. Kur perzien kafen me luge, kafeja apo
hapesira boshe, siē e quajtem, rrotullohet. Supozoje sikur hedh nje kubik
sheqeri ne kafe! E njejta gje ne kete aparature. Nese hapesira boshe ne
aparature rrotullohet, do kesh mundesi te shikosh kete grimce subatomike
duke levizur rreth kesaj ahpesire.
Sipas Ainshtainit, kur arrin te ushtrosh nje
ndikim ne hapesire, kryen efekt ne kohe po ashtu! Duke rrotulluar hapesiren
ben qe te rrotullosh kohen po ashtu, gje qe teorikisht do te thote qe mund
te ecesh neper kohe ashu siē mund te ecesh neper hapesire.
Si fizikante qe jemi, eksperimenti jone merret
me grimca subatomike thote Mallett. Kur do jete e mundur per njeriun te
udhetoje ne kohe varet shume nga suksesi i ketyre eksperimenteve, te cilat
mund te zgjasin nje dekade te mire. Dhe duke u varur nga zhvillimi,
tekologjia,si dhe fondet, une besoj se udhetimi ne kohe i njeriut mund te
realizohet mbrenda ketij shekulli
Ē'fare eshte koha? Kjo eshte nje pyetje teper e
veshtire , thote Mallet. Koha eshte menyre e ndarjes se ndodhive njera
nga tjetra. Edhe sikur te mos e mendojme kohen fare, ne mund te shikojme
ndryshimin e gjerave, ndryshimin e stineve, ndryshimin e njerezve. Fakti qe
bota ne vetvete ndryshon eshte nje funksion i botes fizike, dhe koha nuk
varet aspak nga emri te ciles mund t'i veme.
Tek fizikantet, koha eshte ajo qe matet me ore.
Ainshtaini ka treguar se koha eshte e ndikuar nga levizjet, dhe teorite e
tij jane demostruar ne menyre eksperimentale duke krahasuar nje ore atomike
e cila ka qarkulluar rreth betes nje nje avion. Eshte me e ngadalte se ajo
ne toke. Shume njerez paraqesin shqetesime ne lidhje me udhetimin ne kohe,
ndersa Mallett, duke u mbeshtetur ne teorine e botes paralele, siguron se
makinat e kohes nuk do paraqesin ndonje rrezik.
Paradoksi i gjyshit (ku supozohet qe mund te
udhetosh ne te kaluaren dhe te vrasesh gjyshin) nuk eshte ndonje problem,
thote Mallett. Me kuptim te plote, udhetim ne kohe do te thote se ti
udheton ne kohe dhe po ashtu udheton ne tjeter Univers. Sapo mberrin ne te
kaluaren ti vendos nje rrugezgjidhje veprimesh dhe aty do jete kufiri
ndares. Universi jone nuk mund te kete ndonje efekt nga ajo qe ben ti ne te
kaluaren qe visiton.
*****
Ne nje shkrim me siper kam thene qe po t'i
besosh konspiracistave udhetimi ne kohe ekziston. Ndersa tani e them me
bindje qe jo vetem ekziston prej disa dekadave por edhe praktikohet ne ato
nivele qe une dhe ti dhe te tjeret nuk kemi per tu futur dot kurre. Eshte i
njejti skenar qe po ndiqet me Marsin. Prej dhjetra vjetesh thuhej qe ishte
nje planet i shkrete, pa jete, i kuq etj. Ndersa po ashtu prej dhjetra
vjetesh kishte nga ata qe bertisnin qe kjo ishte genjeshter dhe se gjerat po
fshiheshin. Me ne fund u detyruan te pranonin qe ka atmosfere, ka pak ajer
ndersa kohet e fundit nxorren dhe fotot me perrenjte e ujit qe kishin
rrjedhur neper shpate kodrash. Praktike e njohur per te perballur masat me
nje te vertete qe nuk e 'perballojne' dot. Edhe lajmin per udhetimin ne kohe
ka muaj te tere qe eshte lajmeruar qe do shpallet si i mundshem madje dhe i
shpejte ne afat. Prit per sa gjera te tjera do na degjojne veshet tani.
Fund
(1)
(2)
|
