Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Ergys REXHEPI

http://gazetaonline.net

       ORIGJINA E UNIVERSIT (2)

       Probabiliteti për një gjendje të Gjithësisë në kohën e tashme jepet duke mbledhur të gjitha amplitudat sipas të gjitha historive që arrijnë në këtë gjendje. Por si fillojnë këto histori ose rrugë? Kjo është pyetja origjinës së Gjithësisë në një tjetër formë. Do të kërkojmë një dekret nga Krijuesi se si filloi Gjithësia apo gjendjen fillestare të Gjithësisë do e përcaktojmë nga një ligj i shkencës?

            Edhe pse teorema e singularitetit “Hawking-Penrose” parashikoi se Gjithësia kishte një fillim, ajo nuk e thotë asgjë lidhur me atë se si ka filluar Gjithësia. Ekuacionet e Relativitetit të Përgjithshëm bien poshtë në pikat singulare. Kështu që teoria e Einstein-it nuk mund të parashikojë se si ka filluar Gjithësia por vetëm se si do të zhvillohet pasi ajo ka filluar. Në një pikë të tillë kemi dy mundësi zgjedhje: e para janë përfundimet e arritura nga Hawking-Penrose dhe e dyta është të pranojmë që Perëndia zgjodhi mënyrën së si e pati fillimin Gjithësia, arsyet e të cilës ne nuk mund ti kuptojmë. Kjo ishte pikëpamja e Papa Gjon Palit të II-të. Në një konferencë mbi kozmologjinë të mbajtur në Vatikan, Papa u tha delegatëve se ishte dakord për studimin e Gjithësisë pas fillimit të saj, por ata nuk duhet të hetojnë në lidhje me vetë fillimin e Gjithësisë, për shkak se ky ishte momenti i Krijimit dhe rrjedhimisht është një çështje ekskluzive e Zotit. Hawking, si pjesëmarrës në këtë konferencë, thotë se ishte i kënaqur që Papa nuk e kuptoi letrën që Hawking kishte paraqitur në konferencë ku sugjeronte një skenar se si Gjithësia kishte filluar. Unë nuk dua që mendimet e mia të shërbejnë për të më dorëzuar në “institucionet” e inkuizicionit, si Galileo, shprehet Hawking.

            Interpretimi tjetër, ai i përfundimeve të arritura nga rezultatet e Hawking-Penrose, i cili mbështetet nga pjesa më e madhe e shkencëtarëve të sotëm, është se Teoria e Përgjithshme e Relativitetit bie poshtë në fusha shumë të forta gravitacionale, të cilat ekzistonin në Gjithësinë e hershme. Kjo teori duhet të zëvendësohet nga një teori më e plotë. Në këtë përfundim arrijmë edhe nisur nga fakti se Relativiteti i Përgjithshëm nuk e merr në konsideratë strukturën në shkallë të vogël të materies, që qeveriset nga Teoria Kuantike . Kjo gjë në thelb nuk ka rëndësi sepse shkalla e Gjithësisë është shumë e madhe në krahasim me shkallët mikroskopike në të cilat qeveris Teoria Kuantike e Fushës. Por kur Gjithësia ka patur përmasat e Planck-ut , përmasa të rendit 10-33cm, të dy shkallët janë të njëjta dhe Teoria Kuantike duhet domosdoshmërisht të merret në konsideratë.

            Për të kuptuar origjinën e Gjithësisë, ne kemi nevojë të kombinojmë Teorinë e Përgjithshme të Relativitetit me Teorinë Kuantike. Mënyra më e mirë për të bërë këtë gjë është të përdorim idenë e Feynman-it të një shume sipas të gjitha historive të mundshme. Richard Feynman ishte një personazh i gjallë, i cili ka luajtur në bateri bongo në një Strip-Club në Pasadena dhe gjithashtu ishte një fizikan i shkëlqyer në “California Institute of Technology”. Ai propozoi që një sistem kalon nga një gjendje A në një gjendje B sipas çdo rruge apo historie të mundshme.

            Çdo rrugë apo histori ka një amplitudë apo intensitet të caktuar dhe probabiliteti i kalimit të sistemit nga A në B jepet duke mbledhur amplitudat për çdo rrugë të mundshme kalimi. Mund të kemi një histori në të cilën Hëna është e përbërë prej djathit blu, por amplituda e kësaj gjëje është mjaft e ulët. Sigurisht kjo gjë është një lajm i keq për minjtë.

            Probabiliteti për një gjendje të Gjithësisë në kohën e tashme jepet duke mbledhur të gjitha amplitudat sipas të gjitha historive që arrijnë në këtë gjendje. Por si fillojnë këto histori ose rrugë? Kjo është pyetja origjinës së Gjithësisë në një tjetër formë. Do të kërkojmë një dekret nga Krijuesi se si filloi Gjithësia apo gjendjen fillestare të Gjithësisë do e përcaktojmë nga një ligj i shkencës?

            Në fakt kjo pyetje do të dilte edhe në qoftë se historitë e Gjithësisë i takojnë një të kaluare të pafund. Por kjo pyetje do të lindte shumë më shpejt nëse pranojmë se Gjithësia filloi së ekzistuari vetëm 15 miliardë vjet më parë. Problemi i asaj që ka ndodhur në fillim të gjithçkaje, është pak a shumë si çështja e asaj që ndodhi në mesjetë, kur njerëzit mendonin se bota ishte e sheshtë. A është bota një pjatë të sheshtë, me detin që derdhet nga buzët e kësaj pjate? Unë mendoj se jo. Mjaft njerëz e kanë testuar eksperimentalisht këtë gjë, ndoshta pa e kuptuar. Ata i kanë qënë rreth botës dhe nuk kanë rënë poshtë pasi kanë arritur “buzët e pjatës”.

            Siç e dimë të gjithë, problemi i asaj që mendohej për botën në mesjetë, është zgjidhur kur njerëzit kuptuan se bota nuk ishte një pjatë të sheshtë, por një sipërfaqe të lakuar. Megjithatë problemi i kohës duket sikur është e ndryshe. Duket sikur koha është e ndarë nga hapësira dhe është si një model shinash hekurudhore. Nëse ka një fillim, do të duhet me patjetër të jetë dikush për të vendosur nisjen e “trenave”.

            Teoria e Përgjithshme e Relativitetit e Einstein-it, unifikoi kohën dhe hapësirën në një të vetme: hapësirë-kohën, por koha ishte ende e ndryshme nga hapësira dhe ngjante si një korridor, i cili ose kishte një fillim dhe një mbarim ose ishte i pafundëm. Megjithatë kur Jim Hartle dhe S. Hawking kombinuan Relativitetin e Përgjithshëm me Teorinë Kuantike, arritën në përfundimin se në kushte ekstreme koha mund të sillet si një drejtim tjetër i hapësirës. Kjo do të thotë se mund të shpëtojmë nga problemi i një kohe që ka një fillim në mënyrë të ngjashme me shpëtimin nga pikpamja mesjetare e një bote me anë. Nëse supozojmë se fillimi i Gjithësisë ishte si Poli i Jugut të Tokës, me gjerësinë gjeografike që luan rolin e kohës, Gjithësia do të fillojë si një pikë në Polin e Jugut. Duke lëvizur në veri rrathët me gjerësi gjeografike konstante, të cilat paraqesin madhësinë e Gjithësisë, do të zgjerohen. Të pyesësh se çfarë ka ndodhur para fillimit të Gjithësisë është një pyetje pa kuptim sepse nuk ka asgjë në jug të Polit të Jugut.

            Koha, e matur si shkallë e gjerësisë gjeografike, do të ketë fillimin në Polin e Jugut, por Poli i Jugut është si çdo pikë tjetër. Dikush mund të thotë: unë kam qenë në Antarktidë por jo në Polin e Jugut.

            Ligjet e Natyrës që veprojnë në Polin e Jugut veprojnë dhe në çdo vend tjetër. Kjo do të heqë kundërshtimin mbi vjetërsinë e fillimit të Gjithësisë, ky do të jetë një vend ku ligjet e fizikës bien poshtë. Fillimi i Gjithësisë, do të qeveriset nga ligjet e fizikës.

            Tabloja e zhvilluar nga Jim Hartle dhe Stephen Hawking për një krijim spontan kuantik të Gjithësisë është pak a shumë si formimi i flluskave të avullit në ujin që vlon.
Ideja është se rrugët më të mundshme të krijmit të Gjithësisë, do të jenë si siperfaqet e flluskave. Shumë flluska të vogla do të shfaqen dhe pastaj do të zhduken sërish. Këto do i korrespondojnë mini-Gjithësive të cilat do të zgjerohen por do të tkurren (kolaps) përsëri, ndërsa kanë ende përmasa mikroskopike. Ato janë Gjithësi alternative të mundshme por nuk janë me interes për shkak se nuk “jetojnë” mjaftueshëm për zhvillimin e yjeve, galaktikave dhe jetës inteligjente. Megjithatë disa nga flluskat e vogla do të rriten në një madhësi të caktuar, në të cilën ato janë të sigurta nga kolapsi. Ato do të vazhdojnë të zgjerohen me një shpejtësi gjithnjë e më të madhe dhe do të formojnë flluskat që ne shohim në ujin që vlon. Ato i korrespondojnë Gjithësive që nisin të zgjerohen me një shpejtësi gjithnjë në rritje. Ky quhet inflacion, sikurse çmimet që rriten çdo vit në ekonomitë botërore.

            Rekordi botëror për inflacionin ishte në Gjermani pas Luftës së Parë Botërore. Çmimet u rritën me një faktor prej dhjetë milion herësh në një periudhë prej 18 muajsh. Por kjo nuk është asgjë në krahasim me inflacionin në fillimet e Gjithësisë. Gjithësia u zgjerua me një faktor miliarda e miliarda herë në një fraksion sekonde. Ndryshe nga inflacioni në çmime, inflacioni në fillimin e Gjithësisë ishte një gjë shumë e mirë. Ky inflacion prodhoi një Gjithësi shumë të madhe dhe uniforme, ashtu si ne e shohim sot. Megjithatë Gjithësia nuk është plotësisht uniforme. Në shumën sipas të gjitha historive të mundshme të universit, histori të cilat kanë parregullsi shumë të vogla, do të kemi një probabilitet të lartë për një histori të Gjithësisë plotësisht të rregullt dhe uniforme. Teoria parashikon se Gjithësia në fillimin e saj ka të ngjarë të ketë patur jo-uniformitete të vogla. Këto parregullsi të universit të hershëm do të kenë si pasojë variacione të vogla në intensitetin e sfondit të mikrovalëve matur në drejtime të ndryshme. Ky sfond mikrovalësh është vëzhguar nga sateliti MAP dhe rezultati i marrë jep ato lloj variacionesh të cilat janë parashikuar nga teoria. Kjo gjë konfirmon faktin se jemi në rrugë të drejtë.

            Ekzistenca e jo-uniformiteteve në Gjithësinë e hershme do të thotë se disa zona do të kenë densitet pak më të lartë se disa zona të tjera. Tërheqja gravitacionale suplementare e zonave me densitet më të lartë do të ngadalësojë procesin e zgjerimit të kësaj zone dhe eventualisht mund të shkaktojë një tkurrje të kësaj zone, për të formuar më pas galaktikat dhe yjet. Pra, nëse shikojmë me kujdes hartën e mikrovalëve, ajo ka pika blu në të gjithë strukturën e Gjithësisë. Kjo do të thotë se Ne jemi produkt i fluktuacioneve kuantike në Gjithësinë e hershme. E parë në këtë formë, Perëndia vërtetë ka luajtur me zare!

            Në njëqind vitet e fundit është bërë një progres i jashtëzakonshëm në studimin e Gjithësisë. Teoria e Përgjithshme e Relativitetit, si dhe zbulimin i zgjerimit të Gjithësisë, shkërrmoqi pikëpamjen e vjetër të një Gjithësie statike. Në vend të kësaj, Relativiteti i Përgjithshëm parashikoi se Gjithësia dhe vetë koha do të fillojnë në “Big Bang”. Kjo teori gjithashtu parashikoi se koha do të ketë një fund dhe ky fund do të jetë në vrimat e zeza. Zbulimi i sfondit kozmik të mikrovalëve dhe vrojtimi i vrimave të zeza mbështesin këto konkluzione. Ky është një ndryshim radikal në pikëpamjen tonë për Gjithësinë dhe realitetin në vetvete.

            Edhe pse Teoria e Përgjithshme e Relativitetit parashikoi se Gjithësia duhet të ketë ardhur nga një e kaluar në të cilën lakimi i hapsirë-kohës arrinte mbyllësinë e saj, nuk mund të parashikojë se si “lindi” Gjithësia prej “Big Bang”. Kështu që Relativiteti i Përgjithshëm, i vetëm, nuk mund të japë përgjigje për pyetjen themelore të kozmologjisë: Pse ekziston Gjithësia, në ç’mënyrë ajo ka “lindur”? Megjithatë, në qoftë se Relativiteti i Përgjithshëm kombinohet me Teorinë Kuantike, kjo mund të bëjë të mundur të parashikojmë se si filloi Gjithësia. Fillimisht ajo do të zgjerohet me një shpejtësi gjithnjë e më të madhe. Gjatë kësaj periudhe inflacioniste, “martesa” e dy teorive parashikon krijimin e fluktuacioneve të vogla të cilat do të çojnë në formimin e galaktikave, yjeve dhe të gjitha strukturave të tjera në Gjithësi. Kjo gjë është konfirmuar nga vëzhgimi i jo-uniformiteteve të vogla në sfondin kozmik të mikrovalëve, ekzaktësisht me të njëjtat veti të parashikuara nga teoria. Pra duket se njezëzimi është në rrugë të drejtë për të kuptuar origjinën e Gjithësisë, edhe pse do të duhet akoma shumë punë. Një dritare e re për të kuptuar Gjithësinë e hershme do të hapet kur ne të arrijmë dedektimin e valëve gravitacionale apo kuanteve të bashkëveprimit gravitacional të quajtur gravitone. Valët gravitacionale përhapen lirisht qysh prej kohës së Gjithësisë së hershme, të papenguara nga ndërhyrja e çfarëdo lloj materiali.

            Pavarësisht disa sukseseve të mëdha, jo çdo gjë është zgjidhur. Ne ende nuk e kemi arritur të kuptojmë teorikisht zgjerimin e Gjithësisë, do të vazhdojë të zgjerohet në mënyrë të përshpejtuar apo pas një periudhe të gjatë zgjerimi do të ngadalësohet. Pa kuptuar këtë gjë, ne nuk mund të jemi të sigurt për të ardhmen e Gjithësisë. A do të vazhdojë Gjithësia të zgjerohet përgjithmonë? A është inflacioni një ligj i natyrës? A mos vallë Gjithësia do të pësojë një kolaps total duke përfunduar në atë që quhet “Big Crunch”? Rezultatet e reja të marra nga vëzhgimet dhe përparimet në fushën teorike sa vijnë e po bëhen më të dendura. Jemi shumë afër momentit kur mund të japim përgjigje për pyetjet e vjetra sa vetë njerëzimi: Pse jemi këtu? Nga vijmë nga ne?

            Fund

(1)