Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Prof. Adj. MSc. Ferid AGANI

 Psikiatria online

PSIKIATRIA DHE FEJA (1)

            Si psikiatria ashtu edhe feja janë të mbështetura fuqishëm në traditat e pasura të mendimit dhe praktikës njerëzore. Mënyrat në të cilat njerëzit tentojnë që të kuptojnë dhe ndërveprojnë me botën e tyre dhe t’ua japin kuptimin jetëve të tyre kanë preokupuar filozofët, udhëheqësit fetar, dhe shkencëtarët gjatë shekujve.

Sqarim: Ky punim është prezantuar në Konferencën e Dytë të Lidhjes së Psikiatrisë Shqiptare (LPSH), prill 2008, Prishtinë

            ABSTRAKT

            Shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të drejtpërdrejta ose indirekte të natyrës fetare, që ata u bëjnë?

            Si psikiatria ashtu edhe feja janë të mbështetura fuqishëm në traditat e pasura të mendimit dhe praktikës njerëzore. Mënyrat në të cilat njerëzit tentojnë që të kuptojnë dhe ndërveprojnë me botën e tyre dhe t’ua japin kuptimin jetëve të tyre kanë preokupuar filozofët, udhëheqësit fetar, dhe shkencëtarët gjatë shekujve.

            Psikiatria është unike në mesin e shkencave të tjera mjekësore në atë se, në përpjekjet e saja për të shpjeguar spektrin e gjerë të sjelljes njerëzore, shpesh shtrihet përtej realitetit të shkencave natyrore dhe në filozofi. Në këtë prezantim do të shqyrtoj: polarizimet dhe aspektet e përbashkëta të këtyre realiteteve, me përqendrim të veçantë në pikën ku ato takohen; parimet dhe trendet themelore teorike, perspektivat klinike, sociologjike dhe ndër-kulturore të teorisë dhe praktikës në këtë aspekt, si dhe marrëdhëniet e ardhshme të psikiatrisë dhe fesë.

            Poashtu do të shqyrtohet edhe roli i besimeve dhe bindjeve fetare në përgjigjet ndaj sëmundjes dhe çrregullimeve; pasojat e ndërhyrjes së kultit në procesin terapeutik psikiatrik; çështjet morale dhe shpirtërore përkitazi me përvojat traumatike; roli i ndarë por komplementar i punëtorëve të shëndetit mendor dhe personave fetar në ripërtëritjen e shëndetit të pacientit; si dhe modelet e mundshme të integrimit të shkencës dhe fesë në praktikën psikiatrike, procesin mësimor, dhe hulumtime; veçanërisht duke e pas parasysh faktin se gjithnjë e më shumë programe të trajnimit psikiatrik dhe të fakulteteve të mjekësisë kanë filluar që të përfshijnë kurse mbi fetë dhe aspektet shpirtërore të qenies njerëzore.

            HYRJE

            Edhe sot e kësaj dite shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të natyrës fetare, që ata u bëjnë?

            Shumë komentues kanë insistuar se shkenca dhe feja janë botëra të papajtueshme, kategorikisht të dallueshme dhe reciprokisht të përjashtueshme. Në vitin 1984, Akademia Amerikane Kombëtare e Shkencave, insistoi në këtë ndarje: “Religjioni dhe shkenca janë realitete të ndara të mendjes njerëzore, që përjashtohen njëra me tjetrën; prezentimi i tyre në kontekstin e njëjtë çon në keqkuptime, si të teorisë shkencore ashtu edhe të besimit religjioz” (Jones 1994, f.186).

            Ky insistim në ndarjen e shkencës dhe fesë, i shoqëruar me pikëpamjet e njohura negative të Frojdit mbi religjionin, ka pas ndikim në psikiatrinë, që “në sistemet klasifikuese diagnostike si dhe në teoritë, hulumtimet, dhe praktikën e saj ka manifestuar tendencë që të anashkalojë ose të patologjizojë dimensionet shpirtërore dhe fetare të jetës” (Lukoff dhe bashkp. 1992, f. 673).

            Ndonëse historikisht, gjithnjë kanë ekzistuar personalitete shkencore si William James dhe Carl Gustav Jung të cilët gjatë punës së tyre pa vështirësi gjetën themel të përbashkët me religjionin, psikoterapeutët në mënyrë shumë graduale filluan të pranonin konceptin se dimensioni fetar i ekzistencës njerëzore mund të jetë përcaktues i drejtpërdrejtë i suksesit të punës së tyre (Jones 1994, f. 18).

            Sot, megjithatë gjejmë përfaqësues të fesë dhe të psikiatrisë të cilët “kërkojnë filozofi publike të cilat do të tejkalojnë hendekun ndërmjet tyre” (Wind 1990, f. 89). Aktualisht, duket se ekziston gatishmëria e përbashkët për të pranuar se, nga njëra anë feja është më shumë se sa një mekanizëm primitiv psikologjik, dhe nga ana tjetër se psikiatria nuk ka nevojë që të kërkojë zëvendësimin e fesë.

            Feja paraqet kodifikim kulturor të metaforave të rëndësishme shpirtërore dhe themel për fokusimin adekuat të marrëdhënieve sociale të njeriut.

            Bindjet e mirëfillta fetare organizojnë fuqishëm përvojën jetësore të njeriut duke i siguruar atij autonomi, mundësi për vet-organizim dhe mbajtjen e qëndrimit stabil në situata të rënda jetësore. Mjafton ta përkujtojmë përvojën e popullit Shqiptar të Kosovës gjatë periudhës së gjatë të okupimit dhe të luftës në Kosovë, kur bindjet fetare erdhën në shprehje të plotë dhe ndikuan si mbrojtës të rëndësishëm psikik të popullatës rëndë të traumatizuar.

            Në kontekstin e hyrjes në temën e këtij punimi është e domosdoshme që të elaborohet edhe fakti se përmbajtjet fetare janë shpesh të inkorporuara në idetë deluzive dhe në përmbajtjet psikotike të individëve me çrregullime bipolare, skizofreni, depresion psikotik, ose çrregullime të tjera serioze psikiatrike. Madje, individët me çrregullime të personalitetit mund të kenë preokupime jo të zakonshme me fenë ose mund ta keqpërdorin atë. Për shembull individët me çrregullim të vartësisë mundohen që nëpërmjet “pritjes nga Perëndia” të arsyetojnë mosaktivitetin e tyre. Ata të cilët kanë çrregullim obsesiv-kompulziv mund të angazhohen në lutje kompulzive ose të angazhohen në mënyrë të tepëruar në rituale fetare të cilat, për fat të keq mund të inkurajohen, me qëllim të keqpërdorimit, nga grupe të caktuara të personave “fetar” si kinse shenja të posaçme të spiritualitetit. Personat me çrregullim anti-social mund ta keqpërdorin fenë, si mënyrë për t’i shfrytëzuar të tjerët në aspektin financiar ose të manipulojnë me çështjet fetare për qëllime të interesave personale. Individët me çrregullim kufitar mund të drejtojnë mllefin dhe urrejtjen kah ata që kanë bindje dhe besime të ndryshme nga të tyre. Personat me çrregullim narcisoid mund ta prezentojnë veten si udhëheqës fetar ose si prijëtar shpirtëror me qëllim që të tërhjekin vëmendjen në veten dhe “fuqitë” e tyre. Këto janë vetëm disa shembuj se si feja mund të keqpërdoret duke u vënë në shërbim të psikopatologjisë. Është qartë se në këto raste problemi nuk qëndron tek feja, mirëpo ajo shfrytëzohet si medium për shprehjen e nevojave psikopatologjike.

            Besimet fetare dhe filozofike që pacientët tonë i sjellin në mjedisin terapeutik, ose të cilat ata i përvetësojnë në përpjekjen për të arritur një shkallë të rehatisë ose për t’i dhënë kuptim vuajtjes së tyre, kanë anët e tyre të forta dhe dobësitë. Pacientët ose terapeutët ndonjëherë nënçmojnë qasjet e vlefshme terapeutike që dalin nga traditat fetare ose filozofike, të cilat dallojnë prej të tyre. Edhe me evolucionin dhe përparimin e metodës shkencore, është pak e mundshme të pritet, që gjenetika dhe neuroshkenca ndonjëherë do të arrijnë të jenë të afta që plotësisht të shpjegojnë çrregullimet e mendimeve, veprimeve, dhe qëllimeve të mendjes njerëzore. Mendjet tona janë në mënyrë të pazgjidhshme të ndërlidhura dhe të ndikuara nga forcat sociale dhe kulturore rreth nesh. Brengat ekzistenciale, shpirtërore dhe fetare përbëjnë pjesën më të madhe të këtyre forcave socio-kulturore. Të kuptuarit e pikëpamjeve të individit do të mbes qenësore për studimin gjithëpërfshirës të sjelljes dhe psikopatologjisë njerëzore (Johnson&Westermeyer 2000, f. 105).

            HISTORIA

            Feja dhe psikiatria kanë pasur marrëdhënie të komplikuara, disa herë bashkëpunuese dhe disa herë garuese ndërmjet veti, gjatë historive të tyre të gjata. Marrëdhënia e tyre është bërë edhe më e komplikuar nga ndryshimet që ndodhën gjatë kohës në fetë, si edhe nga zhvillimi i praktikës mjekësore të psikiatrisë, gjatë kohës (Kinzie, 2000). Filozofi dhe teologu bashkëkohor gjerman Hans Kung (1987), në librin e tij “Frojdi dhe ardhmëria e religjionit” konstatoi se në tekstet bashkëkohore të psikiatrisë, feja paraqet fenomen anësor ose patologjik. Për arritjen deri te ky realitet kontribuoi edhe ajo pjesë e psikoanalizës që lindi në klimën pozitiviste – materialiste të shkencës së shekullit 19, kur besimi u desht të zëvendësohet me dije, e feja si mbetje e neurozës, me shkencë. Ky ishte qëndrim logjik i shkencës materialiste që psikën e kuptonte si aparat mekanik ndërsa shpirtin si epifenomen të materies.

            Si psikiatria ashtu edhe feja janë të mbështetura fuqishëm në traditat e pasura të mendimit dhe praktikës njerëzore. Mënyrat në të cilat njerëzit tentojnë që të kuptojnë botën e tyre dhe t’i japin kuptim jetës së tyre kanë preokupuar filozofët, udhëheqësit fetar, dhe shkencëtarët gjatë shekujve. Perspektivat e shkolluara mbi të sëmurin psikiatrik janë paraqitur në shkollarët konfuçian, misionet budiste, spitalet e hershme të krishtera, mjekët mesjetar ebrej, dhe spitalet islame të mesjetës së hershme. Megjithatë, shumë shoqëri që patën lulëzim të kujdesit të shkolluar shëndetësor, më vonë iu kthyen praktikave joshkencore dhe në shumë raste jonjerëzore. Ky regresion është mishëruar në mënyrën më të qartë në inkuizicionin e krishterë mesjetar, kur shumë individë të sëmurë mentalisht u identifikuan si shtriga e dreqër dhe u mbytën. Fetë e mëdha dhe paraardhësit e mjekëve bashkëkohor, Hipokrati, Ibn Sina dhe Wyer, që ishin të inspiruar nga parimet e tyre, udhëzojnë punën tonë klinike edhe në ditët e sotme. Sfida jonë është që të jemi të denjë për moralin, dhe trashëgiminë morale dhe klinike, që na është lënë.

            Pikën kthesë në marrëdhëniet bashkëkohore ndërmjet psikiatrisë dhe fesë e paraqet vepra epokale e Karl Jaspersit ”Psikopatologjia e përgjithshme”. Kufiri, që në kohën e Grizingerit ishte përcaktuar ashtuqë të pengonte shpjegimin e patogjenezës së sëmundjeve psikiatrike me koncepte fetare, pas publikimit të kësaj vepre paraqiste pengesë për shpjegimin racional të fenomenologjisë fetare në psikopatologji.

            Shqyrtimi i ndërlidhjes së psikiatrisë dhe fesë pat shtytje të rëndësishme në fund të shekullit 19 dhe në gjysmën e parë të shekullit 20, nga psikolog dhe sociolog në zë si, Wilhelm Wunt, Wiliem James, Max Weber dhe Emil Durcheim; dhe psikiatër si, Kurt Schneider, Hans Jung Waytbrecht, Hubertus Telenbah dhe natyrisht Frojdi, Viktor Frankl, Adleri dhe Jungu.

            Historia e feve dhe teologjia “mund të jenë burime të mençurisë në territorin që është i pahulumtuar nga ana e shoqërisë sekulare, edhe atëherë kur individi nuk i përket religjionit që është burim i kësaj mençurie” (Ahronheim 1994, f.7)

            VETËDIJA FETARE DHE REALITETI PSIKIK – BOTËRA TË NDARA?

            Ç’është në të vërtetë përjetimi religjioz? A kemi të bëjmë me ndjenjë apo me ide?            Konsiderohet se rrënjët e fesë qëndrojnë në gjendjen emocionale e cila njëkohësisht paraqet ide dhe funksion të un-it. Është e sigurt se të menduarit është pjesë qenësore e përjetimit fetar, mirëpo situata ndryshon kur duhet të bëhet vlerësimi se a kemi të bëjmë me të menduar logjik (konceptual), apo para së gjithash të menduar intuitiv, të ngjashëm me intuitën filozofike ose artistike.

            Vetëm të menduarit dhe dija mbi fenë nuk nënkupton të qenit fetar. Është e qartë se bazën psikologjike të fesë e paraqet tendenca e cila nuk është lehtë të thjeshtohet në logjikë (në kuptim të ngushtë të fjalës), prandaj feja nuk mund t’i nënshtrohet në tërësi racionalizimit. Rrjedhimisht, psikologjia e në veçanti psikopatologjia e fesë ka detyrë, që të përcaktojë marrëdhënien e komponentës racionale dhe iracionale në idenë e Zotit. Në fe, në të vërtetë ekziston tendosja e vazhdueshme ndërmjet racionales dhe iracionales; ajo që së paku duhet bërë është dallimi ndërmjet iracionales, respektivisht asaj që nuk mund të nxirret dhe kuptohet nga logjika, dhe antiracionales, respektivisht asaj që është në kundërshtim me logjikën e shëndoshë.

            Sipas disa psikologëve të fesë përjetimi fetar është përjetim kreativ, që nuk është vetëm pjesë e procesit të imagjinatës, por ndryshim kreativ i unit të njeriut, dhe ndonjëherë rilindje – ndryshim i plotë i brendshëm i tij; dukeqenëse ndikon në të gjitha funksionet e tjera psikike (të menduarit, ndjenjat, vullnetin) dhe ka ndikim në jetën e ndërdijshme të njeriut, si dhe në ndërtimin dhe ndryshimin gradual të gjithë qenies njerëzore.

            Të kuptuarit e shtuar të domethënies dhe të rëndësisë së besimit fetar për pacientët psikiatrik do të influencojë në përpilimin e programeve të trajtimit për ta duke i shtyer psikiatrat që të shqyrtojnë faktorët kulturor dhe sistemet e besimeve, të cilët mund të ndikojnë në pranimin dhe në zbatimin e këtyre programeve.

            Por duhet theksuar se sistemet fetare të shërimit, shumë herë nuk është lehtë që të jenë komplementarë me trajtimin psikiatrik. Për shembull, pacienti mund të përjetojë situatë konfliktuoze kur duhet që të vendosë, t’i nënshtrohet tërësisht vullnetit të Zotit duke e lutur atë për shërim apo t’i nënshtrohet metodave të ndryshme të shërimit psikiatrik. Këto ndjenja konfliktuoze mund të shoqërohen me ndjenjën e rëndë të fajit se ata janë duke bërë diç që është në kundërshtim me bindjet e tyre fetare. Në rast se këto çështje nuk diskutohen nga ana e terapeutit kjo mund të rezulton me mospërmbushjen e procedurave terapeutike dhe me rezultate të dobëta të shërimit. Ekzistojnë disa lëvizje në krishterimin fundamentalist të cilat në mënyrë absolute e ndalojnë shërimin psikiatrik dhe në veçanti aplikimin e psikoterapisë si metodë e trajtimit të vështirësive mendore sepse paraqet rivalitet me sistemin e tyre religjioz të shërimit (Bobgan dhe Bobgan, 1989). Nga ana tjetër, sjellja dhe shprehitë specifike të cilat inkurajohen gjatë procesit psikoterapeutik (veçanërisht në rastin e psikoterapisë bihejviorale – kognitive) mund të bijnë në kundërshtim me mësimet e disa grupeve të tjera fetare. Për shembull, vënia e theksit gjatë psikoterapisë sekulare në plotësimin e nevojave individuale dhe në arritjen e vet-realizimit mund të kuptohet si konflikt me mësimet fetare, se duhet sakrifikuar për të tjerët ose se duhet shërbyer të tjerëve.

            Përdorimi i barnave psikotrope, mundet poashtu të krijon situata konfliktuoze me sistemin e besimit të grupeve të caktuara fetare. Për shembull, disa barna mund të lehtësojnë, në mos ta eliminojnë, tërësisht ankthin. Ky redukim i ankthit mund të rezulton me dëshirë të zvogëluar të pacientit për ndryshim dhe për rritje që është në kundërshtim me konceptet fetare por edhe psikoterapeutike. Në rast se terapeuti nuk i shqyrton këto aspekte, rrezikohet realizimi i planit terapeutik pa marrë parasysh kualitetin e tij të lartë.

            Në rast se dëshirohet arritja e rezultateve optimale në procesin terapeutik duhet që të zhvillohet proces i njëkohshëm në të dy drejtimet: profesionistët e shëndetit mendor duhet të arsimojnë profesionistët fetar lidhur me shenjat, simptomat dhe mundësit e trajtimit të çrregullimeve psikiatrike në mënyrë që ata të jenë në gjendje që t’i njohin këto çrregullime në mjediset ku veprojnë dhe në anën tjetër profesionistët fetar duhet që t’i arsimojnë profesionistët e shëndetit mendor lidhur me bindjet fetare, shprehitë, sjelljet dhe përvojat të cilat drejtpërdrejtë influencojnë në jetën e njerëzve dhe në vendimet lidhur me procesin e shërimit.

            Sipas William James fusha fetare e të kuptuarit përfshin përvojat e individëve “deri atëherë sa ata të mendojnë se qëndrojnë në marrëdhënie me çkado që ata e konsiderojnë hyjnore” (James 1902/1963, f. 50). Vetëdija fetare ripozicionon selfin në relacion me misterin hyjnor dhe përbën “shtesë absolute në spektrin jetësor të Subjektit” (James 1902/1963, f. 64). Ajo i jep besimtarit “fushë të re të fuqisë” që ofron stabilitet, kontinuitet, ngushëllim, dhe fuqi për t’u ballafaquar me sfidat dhe pasiguritë e jetës – sëmundjet, vdekjen, të këqijat, tragjeditë personale. Për besimtarin, vetëdija fetare është qendra e energjisë dinamike “pika e nxehtë në vetëdijen e njeriut, grup i ideve të cilave ai u përkushtohet, në bazë të cilave ai punon; quani qendra e natyrshme e energjisë së tij personale” (James, 1902/1963, f.200).

            Feja dhe psikiatria fokusohen në fusha të ndryshme të të kuptuarit, që reflektojnë elemente të ndryshme përbërëse. Vetëdija fetare lëvizë nga selfi kah “tjetra”; përfshinë spektrin e përvojës që ngjallë “ndjenjën e të qenit në jetë më të gjërë se sa bota e interesave të vogla meskine, dhe bindjes, jo thjeshtë intelektuale, se ekziston një Fuqi Ideale (James 1902/1963, f. 269). Vetëdija fetare përbën sjellje konstruktive, pozitive, dhe sjellje të angazhuar në aspektin social ndaj jetës.

            Psikiatria dhe feja dallojnë jashtëzakonisht shumë sepse operojnë brenda fushë veprimit të lëmive të pavarura dhe pashndërrueshme të kuptimit, çdonjëra e cilësuar me stilin e veçantë dhe special të ekzistencës. Objekti autentik i përvojës fetare nuk mund të ekzistojë në vetëdijen psikotike dhe e kundërta. Për shembull, përvoja mistike që është autentike në aspektin fetar në të njëjtën kohë nuk mund të jetë edhe epizodë psikotike. Dhe anasjelltas, gjendja gjenuine psikotike nuk mund të jetë përjetim autentik fetar.

            Me fjalë të tjera, “nuk ekziston mundësia e referimit të njërës nga këto lëmi tek tjetra duke përdorë formulën e transformimit”; përkitazi me këtë nuk ekzistojnë hibridet (Schutz 1941, f. 232).

            Por kjo nuk do të thotë se nuk mund të ekzistojnë urat e bashkëpunimit të mirëfilltë.

            NDARJE STRIKTE APO BASHKËPUNIM?

            ÇKA THONË HULUMTIMET?

            Psikiatria është unike në mesin e shkencave mjekësore, sepse në përpjekjet e saja për të shpjeguar spektrin e gjërë të sjelljes njerëzore, shpesh shtrihet në filozofi, përtej realitetit të shkencave natyrore. Aspekte të rëndësishme të marrëdhënieve ndërmjet psikiatrisë dhe fesë, janë: polarizimet dhe aspektet e përbashkëta të këtyre dy realiteteve, me përqëndrim të veçantë në pikën ku ato takohen; parimet dhe trendet themelore teorike, perspektivat klinike, sociologjike dhe ndër-kulturore të teorisë dhe praktikës në këtë aspekt, si dhe marrëdhëniet e ardhshme të psikiatrisë dhe fesë. Poashtu kanë rëndësi: shqyrtimi i rolit të besimeve dhe bindjeve fetare në përgjegjet ndaj sëmundjes dhe çrregullimeve të rënda; pasojat e ndërhyrjes së kultit në procesin terapeutik psikiatrik; çështjet morale dhe shpirtërore përkitazi me përvojat traumatike; roli i ndarë por komplementar i punëtorëve të shëndetit mendor, personave fetar dhe shëruesve tjerë të shpirtit në ripërtëritjen e shëndetit të pacientit; si dhe modelet e mundshme të integrimit të shkencës dhe fesë në praktikën psikiatrike, procesin mësimor, dhe hulumtime; veçanërisht duke e pas parasysh faktin se gjithnjë e më shumë programe të trajnimit psikiatrik dhe të fakulteteve të mjekësisë, kanë filluar që të përfshijnë kurse mbi fetë dhe aspektet shpirtërore të njeriut.

            Ndonëse hulumtimet e fundit, kanë vërtetuar dobishmërinë e padyshimtë të besimit fetar sa i përket tejkalimit të vështirësive psikologjike dhe psikiatrike, ende shumë pak hulumtime kanë arritur që të identifikojnë elementet specifike dobiprurëse të tyre. Problemi qëndron në faktin se ka vështirësi me rastin e zbatimit të metodave ekzakte të hulumtimit të funksioneve të veçanta psikike, siç e kërkon psikologjia eksperimentale, përkitazi me përjetimet fetare tek njerëzit.

            Sipas rezultateve të hulumtimeve të shumta, besimet fetare kanë rëndësi substanciale për mirëqenien e shëndetit mendor të njerëzve. Lukoff dhe bashk. (1992) konstatuan se “dimensionet fetare dhe shpirtërore të kulturës janë ndër faktorët më të rëndësishëm që strukturojnë përvojën njerëzore, bindjet, vlerat, sjelljen, madje edhe veçoritë e sëmundjeve”. Si ilustrim, Bearon (1990) dhe Sheehan (1990) vërtetuan se bindjet fetare të pacientit mund të ndikojnë në qëndrimin e tij ndaj çrregullimit prej të cilit lëngon. Krolli (1991) konstatoi se shumë pacientë psikiatrik besojnë se sëmundja e tyre është dënim nga Zoti ose rezultat i mëkateve të bëra, ndërsa studimi kombëtarë i psikologëve të Amerikës në vitin 1990 tregoi se afër dy të tretat e pacientëve përdorin gjuhën fetare kur përshkruajnë problemet dhe konfliktet e tyre. Disa hulumtues si Hadaway dhe Roof (1978) gjetën se njerëzit e devotshëm janë më të kënaqur me jetën, ose siç konstatuan Mayo dhe bashkp. (1969), manifestojnë shkallë më të ulët të depresionit krahasuar me grupet e individëve jo-religjioz. Williams dhe bashk. (1990) identifikuan besimin në Zot si amortizator të rëndësishëm në situatat stresogjene dhe traumatike, dhe parandalues të çrregullimeve serioze psikologjike dhe psikiatrike, pas tyre.

            Studimet kanë treguar se numri i rasteve dhe serioziteti i çrregullimeve psikiatrike të personave të vizituar nga profesionistët fetar, personat që merren me trajtime shpirtërore dhe profesionistët e shëndetit mendor është përafërsisht i njëjtë (Larson dhe bashkp. 1988). Jam i bindur se ky konstatim vlen në masë të plotë edhe për Kosovë dukeqenëse, është mirë i njohur fakti se afiniteti i popullatës shqiptare ndaj vizitave te profesionistët fetar dhe personat e tjerë paramedicinal është i lartë. Sipas Rossit (1993), studimi i Gallupit gjeti se 66% e popullatës së përgjithshme në SHBA preferonte ndihmën nga ana e këshilltarit profesional i cili është besimtarë fetar. Rezultate të ngjajshme tregoi edhe studimi i bërë me qytetarët e shtetit Konektikat në SHBA prej të cilëve, kur u pyetën se cilin këshilltarë për shëndet mendor do të preferonin, 37 u përgjigjën psikologun, 32 psikiatrin, 22 profesionistin fetar dhe 21 punëtorin social (Murstain dhe Fontain 1993).

            Këto hulumtime, në rrethanat e nevojave dita më ditë më të mëdha në rrafshin psiko-social, udhëzojnë në bashkëpunimin e domosdoshëm ndërmjet grupeve të ndryshme të profesionistëve, të cilët ofrojnë këshillime përkitazi me shëndetin mendor. Në mënyrë që ky bashkëpunim të zhvillohet rrjedhshëm dhe në mënyrë efikase pjesëtarët e secilit grup profesional duhet t’i lënë anash dallimet ideologjike, duhet të njohin vlerën e kontributit specifik të cilin secili prej tyre e jep dhe duhet të kenë dëshirë, që të komunikojnë njëri me tjetrin në mënyrë kolegiale.

            Gartner dhe bashkp. (1991) kryen meta-analizë të hulumtimeve të bëra mbi korelacionin ndërmjet shkallës së vetëvrasjeve dhe devotshmërisë fetare, që tregoi se përkushtimi fetar ishte i shoqëruar me shkallë të ulët të vetëvrasjeve, në gati çdo studim. Disa hulumtime, si ai i Blacconierit (1991), identifikuan devotshmërinë fetare si variabël e cila në mënyrë konstante ishte e shoqëruar me shkallë më të ulëta të konsumimit të duhanit, të alkoolit dhe të drogës.

            Ndonëse shumica e hulumtimeve përkitazi me fenë dhe marrëdhëniet e saj me shëndetin mendor janë përqendruar në aspektet e parandalimit të çrregullimeve të ndryshme psikiatrike, kohën e fundit janë më të shpeshta hulumtimet që udhëzojnë se devotshmëria fetare shoqërohet me përmirësim të rëndësishëm klinik edhe pas paraqitjes së sëmundjes, si rezultat i përmirësimit të funksionimit emocional.

            Megjithatë, hulumtimet e përmendura cilësohen me disa mangësi. Me përjashtime të pakëta, siç janë studimet e Koenigut (1992) dhe Markides (1987), shumica e hulumtimeve që kanë shqyrtuar marrëdhënien ndërmjet besimit fetar dhe shëndetit mendor kanë qenë hulumtime kros-sekcionale, transverzale. Ndonëse këto hulumtime sigurojnë informata mbi interaksionin e devotshmërisë fetare dhe shëndetit mendor, ato nuk e ndriçojnë edhe kauzalitetin e këtij procesi. Nëse p.sh., hulumtimet transverzale udhëzojnë se njerëzit fetar kanë më shumë gjasa që të lëngojnë nga sëmundjet mendore, kjo nuk ndriçon ndikimin e bindjeve fetare në shëndetin mendor; sepse rezultati i këtillë mund thjeshtë të shpjegohet me kthimin kah feja të njeriut i cili ka vështirësi emocionale, njëlloj sikurse që njeriu i cili ka vështirësi emocionale e ndien veten më të qetë kur gjendet në zyrën e psikiatrit. Për t’i kuptuar më drejtë këto aspekte, janë të domosdoshme studimet prospektive dhe krahasuese longitudinale ose hulumtimet klinike, të mënyrave fetare dhe jo-fetare të përballimit të situatave të vështira jetësore. Vështirësi paraqet fakti se, ky lloj i hulumtimeve është zakonisht mjaft i kushtueshëm si në aspektin financiar ashtu edhe në aspektin kohor, gjë që realizimin e tyre e bënë mjaft të vështirë.

            Vazhdon...       

      (2)