Shumë herë veçse kam folur mbi domosdoshmërinë që të zhvillohet njohja, e veçanërisht vetënjohja, pasi që njërën nga vijat më karakteristike të gjendjes së tanishme të njeriut e paraqet fakti se ai nuk e njeh vetveten.

Njerëzit, në parim, e kuptojnë idenë mbi nivelet e ndryshme të njohjes, mbi relativetetin e njohjes dhe mbi domosdo-shmërinë e një njohjeje plotësisht të re.

Ajo që në të shumtën e rasteve nuk e kuptojnë është ideja mbi qenien, si plotësisht e ndarë nga njohja, si dhe idenë mbi relativitetin e qenies, mbi mundësinë e niveleve të ndryshme të qenies dhe domosdoshmërinë që qenia të zhvillohet, me ç’rast ai zhvillim është i ndarë nga zhvillimi i njohjes.

Filozofi rus Vladimir Solojev në shkrimin e tij ka shfrytëzuar terminin “qenia”. Ka folur mbi qenien e gurëve, mbi qenien e bimëve, qenien e shtazëve, qenien e njeriut dhe qenien hyjnore ose qenien e Perëndisë.

Kjo është më mirë se termini i zakonshëm, duke qenë se sipas kuptimit të zakonshëm – qenia e njeriut nuk konsiderohet me asnjë gjë e ndryshme nga qenia e gurëve, qenia e bimëve apo qenia e ndonjë shtaze. Nga pikëvështrimi i rëndomtë, guri, bima dhe shtaza janë, do të thotë ekzistojnë, pikërisht siç edhe njeriu është, respektivisht ekziston. Fakti, ndërkaq, është se ekzistojnë në mënyra krejtësisht tjetër ndryshe. Porse definicioni i Vladimir Solojev-it nuk është i plotë. Nuk ekziston asgjë që do të mund të quhej qenia e njeriut. Njerëzit janë tepër të ndryshëm për të qenë kjo e vërtetë. Siç e kam sqaruar, nga pikëpamja e sistemit të cilin e shqyrtojmë, kuptimi i njeriut ndahet në shtatë kuptime: njeriu nr. 1, njeriu nr. 2, njeriu nr. 3, njeriu nr. 4, njeriu nr. 5, njeriu nr. 6 dhe njeriu nr. 7. Kjo nënkupton shtatë shkallë, përkatësisht kategori të qenies, qenia nr. 1, qenia nr. 2, qenia nr. 3 e kështu me radhë. Përpos kësaj, veçse na janë të njohura edhe ndarjet më të hollësishme. E dimë se mund të ketë njerëz shumë të ndryshëm nr. 1, njerëz shumë të ndryshëm nr. 2 dhe njerëz shumë të ndryshëm nr. 3. Ata mund të jetojnë krejtësisht nën ndikimin e A-së. Munden në masë të njëjtë t’i shtrohen veprimit të ndikimit A dhe B. Mund të jenë më tepër nën veprimin e ndikimit B sesa të ndikimit A. Mund të kenë qendër magnetike. Është e mundur që veç të kenë ardhur në kontakt me shkollën, do të thotë me ndikimet C. Mund të jenë në rrugë që të bëhen njerëzit nr. 4. Të gjitha këto kategori tregojnë nivele të ndryshme të qenies.

Në mendimin religjioz ideja mbi qenien ka paraqitur elementin e bazës së mendimit dhe të debatit mbi njeriun, kurse të gjitha ndarjet tjera në krahasim me këtë janë konsideruat të parëndësishme. Njerëzit janë ndarë në paganë, pabesimtarë apo heretikë nga njëra anë dhe në besimtarë të vërtetë, njerëz të drejtë, shenjtër, profetë etj. nga ana tjetër.

Të gjitha këto definicione nuk kanë pasur të bëjnë me dallimet në qëndrime dhe bindje, domethënë nuk janë bazuar në njohje, por në qenien.

Mendimi modern idenë mbi qenien dhe mbi nivelet e ndryshme të qenies e injoron. Njerëzit, përkundrazi, besojnë se dikush mund të jetë person aq më interesant dhe më brilant po aq sa në qenien e tij ka më tepër mosharmoni dhe kundërthënie. Në parim pranohet, megjithëqë heshturazi, e madje jo përherë dhe vetëm heshturazi, se dikush mund të jetë gënjeshtar i papërmirësueshëm, se mund të jetë vetjak, i pabesë, i paarsyeshëm, bastard, e që përkundrejt kësaj të jetë shkencëtar i madh, artist i madh apo filozof i madh. Natyrisht se kjo është krejtësisht e pamundur. Kjo palidhshmëri e vijave të ndryshme të qenies së ndokujt, e cila mund të konsiderohet origjinalitet, në të vërtetë do të thotë dobësi. Askush nuk mund të jetë mendimtar i madh apo artist i madh, po qe se mendjen e ka të çoroditur e jokonseguente, pikërisht siç askush nuk mund të jetë sportist kulminant apo atlet cirku nëse e ka tuberkulozin. Pranimi gjerësisht i idesë se moskonseguenca dhe amoraliteti nënkuptojnë origjinalitet është përgjegjës për shumë shtrembërime shkencore, artistike e religjioze të kohës sonë, e mbase edhe të të gjitha kohëve.

Është e domosdoshme të kuptohet qartë se ç’do të thotë qenie, dhe për ç’arsye ajo duhet të rritet e të zhvillohet paralelisht me njohjen ose pavarësisht prej saj.

Nëse njohja e tejkalon në rritje qenien apo qenia e kalon në rritje njohjen, rezultati përherë paraqet zhvillim të njëanshëm, kurse zhvillimi i njëanshëm nuk mund të shkojë gjithaq larg. Ai duhet të bie në ndonjë kundërthënie të brendshme serioze dhe në atë ka për t’u ndalur.

Më vonë, në një rast tjetër, do të mund të flisnim mbi llojet e ndryshme dhe rezultatet e ndryshme të zhvillimit të njëanshëm. Në jetë rëndom hasim vetëm në një lloj, atë ku njohja e ka tejkaluar me rritje qenien. Rezultati merr përmasat e dogmatizimit të ideve të caktuara dhe të pamundësisë konsekuente të zhvillimit të mëtejmë të njohjes, gjer tek e cila vihet shkaku i humbjes së kuptueshmërisë.

Tani do të them diçka mbi kuptueshmërinë.

Ç’është kuptueshmëria?

Provoni që vetvetes t’ia parashtroni këtë pyetje dhe do të shihni se nuk do të mund të përgjigjeni në të. Kuptueshmërinë përherë e keni ngatërruar me dijen, diturinë, do të thotë me të poseduarit e informacionit. Të dish e të kuptosh janë, sakaq, dy gjëra krejtësisht të ndryshme dhe duhet të mësoheni që midis tyre ta bëni dallimin.

Që ndonjë gjë ta kuptoni, duhet të shihni lidhjen e saj me ndonjë objekt më të madh, gjegjësisht ndonjë tërësi më të madhe, si dhe pasojat e mundshme të kësaj lidhjeje. Të kuptuarit përherë paraqet të kuptuarit e problemit më të vogël në raport me problemin e madh.

Supozojmë, ta zëmë, se po jua tregoj rublën e vjetër ruse prej argjendi. Ajo ka qenë monedhë e madhe sa gjysma e krunës, vlera e së cilës i është përgjigjur vlerës prej dy shilingash e një peni.

Ju këtë monedhë mund ta shikoni, mund ta studioni, të përcaktoni në cilin vit është farkuar, të dini çdo gjë mbi perandorin portreti i të cilit është në të, mund ta matni, e madje edhe ta bëni analizën kimike dhe ta përcaktoni saktë sasinë e argjendit që përmban. Mund të konstatoni se ç’do të thotë fjala “rubla” dhe në ç’vit ka hyrë në përdorim. Mund t’i dini të gjitha këto, e sigurisht edhe shumë më shumë se kaq, porse atë dhe domethënien e saj nuk do ta kuptoni nëse nuk dini se fuqia e saj blerëse para lufte shpeshherë ka qenë e barasvlershme me funtën e sotme angleze dhe se fuqia blerëse e funtës së sotme prej letre në Rusinë bolshevike rëndom i përgjigjet vlerës së monedhës angleze prej katër penish, madje edhe më pak. Nëse e mësoni këtë, do të kuptoni diç mbi rublën, e ndoshta edhe mbi disa gjëra të tjera, pasi që të kuptuarit e një gjëje menjëherë dërgon tek të kuptuarit e shumë të tjerave.

Njerëzit, madje shpeshherë, mendojnë edhe se kuptueshmëri do të thotë gjetje e emrave, fjalëve, thirrjeve apo shenjave për dukurinë e re, gjegjësisht të papritur. Kjo gjetje, pra sajimi i fjalëve për gjëra të pakuptueshme, nuk ka kurrfarë lidhjeje me të kuptuarit. Përkundrazi, po të mund të çliroheshim nga gjysma e fjalëve tona, ndoshta do të kishim pasur shanse më të mira të realizonin një kuptueshmëri të caktuar.

Po e pyetëm veten se ç’do të thotë të kuptosh apo të mos kuptosh ndonjë njeri, duhet para së gjithash ta parafytyrojmë rastin ku nuk jemi në gjendje që me dikë të flasim në gjuhën e tij amtare. Është e natyrshme që dy njerëz të cilët nuk e flasin gjuhën e përbashkët të mos mund të kuptohen. E domosdoshme është që ta dinë gjuhën e përbashkët, apo së paku që të pajtohen rreth shenjave të caktuara apo simboleve me të cilat do t’i shënonin gjërat. Të supozojmë, pra, se gjatë bisedimit me dikë nuk po pajtohemi rreth domethënies së fjalëve të caktuara, shenjave apo simboleve. Edhe në atë rast më nuk kemi për t’u kuptuar njëri me tjetrin.

Nga kjo vjen parimi se nuk mund të kuptoni, e të mos pajtoheni. Në biseda të zakonshme shumë shpesh themi: E kuptoj, por nuk pajtohem me të. Nga pikëpamja e sistemit të cilin e studiojmë kjo është e pamundur. Nëse dikë e kuptoni, pajtoheni me të; nëse me të nuk pajtoheni, nuk e kuptoni dot.

Këtë ide është vështirë ta pranoni, që do të thotë se është vështirë ta kuptoni.

Siç pikërisht kam thënë, në njeriun ekzistojnë dy anë të cilat duhet të zhvillohen me rrjedhën normale të evolucionit të tij: ato janë njohja dhe qenia. Por as njohja dhe as qenia nuk mund të vendnumërojnë, e as të mbesin në të njëjtën gjendje. Në qoftë se cilado prej tyre nuk rritet e fuqizohet, ajo dobësohet dhe zvogëlohet.

Kuptueshmëria mund të krahasohet me mesataren aritmetike në mes njohjes dhe qenies. Kjo tregon domosdoshmërinë e rritjes së njëkohshme të njërës dhe tjetrës. Nëse vetëm njëra nga këto të dyja rritet, kurse tjetra zvogëlohet, mesatarja aritmetike nuk ka për t’u ndryshuar.

Kjo sqaron gjithashtu edhe për atë se “të kuptosh” do të thotë të pajtohesh. Njerëzit të cilët në mes tyre kuptohen nuk do të thotë vetëm se kanë të njëjtën dije, porse edhe të njëjtën qenie. Vetëm atëherë është e mundur kuptueshmëria reciproke.

Ide tjetër e gabuar të cilën e kanë njerëzit, dhe e cila është karakteristike veçanërisht për kohën tonë, është ajo se kuptueshmëria mund të jetë e ndryshme, kjo do të thotë se njerëzit edhe mund të kenë të drejtë që të njëjtën gjë ndryshe ta kuptojnë.

Nga pikëpamja e sistemit kjo është krejtësisht e gabuar. Kuptueshmëria nuk mund të jetë e ndryshme. Mund të ekzistojë vetëm një kuptueshmëri, derisa çdo gjë tjetër është moskuptushmëri, gjegjësisht kuptueshmëri jo e plotë.

Njerëzit, ndërkaq, shpesh mendojnë se i kuptojnë ndryshe disa gjëra. Shembuj për këtë mund të gjejmë për çdo ditë. Si ta kuptojmë këtë kundërthënie?

Kundërthënia, në të vërtetë, nuk ekziston. Kuptueshmëria do të thotë të kuptuarit e pjesës në raport me tërësinë. Ideja mbi tërësinë, ndërkaq, tek njerëzit mund të dallojë shumë duke marrë parasysh njohjen e tyre dhe qenien. Ja përse, përsëri, është i nevojshëm sistemi. Të kuptuarit mësohet nëpërmjet kuptueshmërisë së sistemit dhe të çdo gjëje tjetër lidhur me sistemin.

Por, po qe se flitet në nivel të zakonshëm, pa e pasur parasysh shkollën apo sistemin mbi të cilin po diskutojmë, duhet pranuar se kuptueshmëri ka aq sa ka edhe njerëz. Gjithsecili gjithçka do të kuptojë në mënyrën e tij personale, do të thotë në harmoni me atë sesi e ka ushtruar veten apo sipas shprehive të tij; por krejt kjo është kuptueshmëri subjektive dhe relative. Rruga kah të kuptuarit objektiv çon nëpër sistemet shkollore dhe nëpër ndryshimin e qenies.

Për ta sqaruar këtë, duhet përsëri të kthehem në ndarjen e njeriut në shtatë kategori.

Është e domosdoshme ta kuptoni se midis njerëzve 1, 2 dhe 3 nga njëra anë dhe njeriut të kategorive të larta nga ana tjetër ekziston dallim i madh. Ky dallim, në të vërtetë, është shumë më i madh sesa mund ta marrim me mend. Ai është aq i madh saqë e tërë jeta nga kjo pikëpamje shihet si e ndarë në dy rrathë koncentrikë – rrethi i brendshëm dhe i jashtëm i njerëzimit.

Në rrethin e brendshëm hyjnë njerëzit nr. 5, 6 dhe 7, në të jashtmin njerëzit 1, 2 dhe 3. Njerëzit nr. 4 gjenden në pragun e rrethit të brendshëm, respektivisht midis dy rrathëve.

Rrethi i brendshëm, nga ana e tij, ndahet në tre rrathë koncentrikë; i brendshmi, ku bëjnë pjesë njerëzit nr. 7, i mesmi, ku bëjnë pjesë njerëzit nr. 6 dhe rrethi i jashtëm i brendshëm, ku bëjnë pjesë njerëzit nr. 5.

Kjo ndarje momentalisht neve nuk na intereson. Për ne që të tre rrathët e brendshëm e formojnë një rreth të brendshëm.

Rrethi i jashtëm në të cilin jetojmë ka disa emërtime që shënojnë vetitë e tij të ndryshme. Ai quhet rreth mekanik, sepse në të ndodh gjithçka, gjithçka në të është mekanike, kurse njerëzit të cilët jetojnë në të janë makina. Ai gjithashtu quhet edhe rrethi i ngatërrimit të gjuhës, sepse të gjithë njerëzit të cilët jetojnë në këtë rreth flasin me gjuhë të ndryshme dhe kurrë nuk kuptohen. Gjithsecili çdo gjë e kupton ndrysh.

Kështu kemi ardhur gjer tek definicione interesante për kuptueshmërinë. Kjo është diçka që i përket rrethit të brendshëm të njerëzimit, e jo neve të gjithëve. Nëse njerëzit e rrethit të jashtëm e kuptojnë se nuk po kuptohen dhe nëse ndjejnë nevojë për kuptueshmëri, duhet të depërtojnë në rrethin e brendshëm, sepse të kuptuarit në mes njerëzve është i mundur vetëm në të.

Lloje të ndryshme shkollash shërbejnë si porta nëpër të cilat njerëzit mund të kalojnë në rrathët e brendshëm. Por për hyrje në rrathë më të lartë se ata në të cilët kemi lindur, është e nevojshme një punë e gjatë dhe e mundimshme. Hapin i parë në këtë punë e paraqet studimi i gjuhës së re. Mund të parashtroni pyetjen: Çfarë është ajo gjuhë që mësojmë?

Tani mundem edhe t’ju përgjigjem në këtë.

Në pyetje është gjuha e rrethit të brendshëm, gjuha në të cilën njerëzit mund të merren vesh midis tyre.

Duhet ta keni të qartë se plotësisht qëndrojmë jashtë këtij rrethi të brendshëm dhe për këtë mund të dimë vetëm pjesët rudimentare të asaj gjuhe. Por madje edhe ato pjesë rudimentare do të na ndihmojnë që të kuptohemi më mirë sesa që ndonjëherë kemi qenë në gjendje pa to.

Secili nga tre rrathët e brendshëm ka gjuhën vetanake. Ne studiojmë gjuhën e rrethit të jashtëm midis të brendshmëve. Njerëzit e rrethit të jashtëm midis të brendshmëve e studiojnë gjuhën e të mesmit, kurse njerëzit e të mesmit gjuhën e të brendshmit.

Vazhdon...

(2)