Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Shpresa SIQECA

       VESHJET KOMBETARE DHE TEKSTILET E REGJIONIT TË OPOJËS NË KOMPLEKSIN MONUMENTAL TË LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT (1)

     Pjesët kryesore të veshjes së nuseve janë: këmisha, dimitë, xhamadani, mitani, për­parsja, qorapet, opingat, duvaku dhe stolitë. Këmisha është e qepur prej mëndafshi. Rreth jakës, grykës dhe në fund të mëngëve zbuku­rohet me dantellën "zyrefe" të punuar me gjil­përë, me fije mëndafshi

            Në kompleksin monumental të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, në vitin 1978 është hapur ekspozita e përhershme tematike "Veshjet kombëtare shqipëtare në kohën e lidhjes Shqipëtare të Prizrenit".

            Në kuadër të kësaj ekspozite, pos të tjerash janë prezantuar edhe veshjet kombëtare dhe tekstilet e regjionit të Opojës.

            Punimi u hartua në bazë të ekzemplarëve të veshjeve kombëtrare dhe tekstileve të prezan­tuara në këtë ekspozitë. Gjithashtu u shfrytë­zuan të dhëna të mbledhura në terren me rastin e invertarizimit të materialit etnologjik në këtë regjion si dhe literaturë e gjerë shkencore.

            Hulumtimet për veshjet kombëtare dhe tek­stilet e regjionit të Opojës janë bërë në çdo katund të regjionit të Opojës në vitet 1977 - 8, 2003 dhe 2005.

            Veshjet kombëtare

            Regjioni i Opojës përbëhet prej nëntëmbed­hjetë katundeve, të cilat administrativisht i takojnë komunës së Sharrit. Në këtë regjion banon populli shqiptar i përkatësisë fe­tare muslimane. Ky është një regjion malor, prandaj banorët e tij, sidomos burrat vishen me veshje të punuara prej leshi. Në katun­din Bellobrad edhe sot e kësaj dite ekziston një valavicë shumë e vjetër për shkaljen e zh­gunit. Sot atë më shumë e përdorin banorët e regjionit të Gorës e më pak ata të Opojës.

            Në këtë punim do të bëjmë fjalë për katër variante veshjesh: 1. Veshja e burrave, 2. Veshja e vajzave, 3. Veshja e nuseve dhe 4. Veshja e grave. Këto veshje janë punuar në fil­lim të shekullit XX. Ato janë siguruar me anë të blerjes në vitin 1977.

           1. Veshja e burrave

            Veshja e burrave e regjionit të Opojës është marrë në katundet Bresanë e Bellobrad. Pjesët kryesore të veshjes së burrave janë: këmisha, brekët, tirqit, rrogzinat, brezi, xhamadani, lurka, gëzofi, ferexheja, qorapet, opingat, plisi dhe stolitë.

            Këmisha është e qepur prej pëlhure të bardhë pambuku "të tires" endur në vek. Pëlhura e këmishës është në formë të brezave të rrud­hura, prandaj quhet "këmishë e shportës". Ajo është e gjatë deri përfundi gjunjëve. Ka mëngë të gjata që mblidhen në kapak. Rrethi i jakës, grykës dhe i mëngëve ka dantella të gjëra punuar me gjilpërë "zyrefe". Këmishët zbuku­rohen me motive gjeometrike "me topa".

            Brekët janë të qepura prej pëlhure të bardhë pambuku endur në vek. Ato janë të thjeshta dhe pa ornamente.

            Tirqit janë të qepur prej zhguni me ngjyrë të bardhë ose ngjyrë kafeje. Ajo janë të gjerë sidomos te këmbëzat. Gajtanët janë të punuar në formë të drejtë ose të valëzuar.

Dimrit burrat përdorin "rrogzina" prej zhgu­ni të cilat mbështillen rreth tirqve. Ato janë të gjata prej shpute deri në gjunjë.

            Brezi është endur në vek prej leshi ngjyrë krem, me katrorë ngjyrë kafeje. Mbi këmishë vishet xhamadani prej zhguni, tjerri të leshit ose pëlhure. Xhamadani prej zhguni është me ngjyrë të bardhë ose ngjyrë kafeje. Ai zbuku­rohet me gajtan të zinjë rreth jakës, xhepave dhe në mëngë. Gajtanët janë të drejtë ose në formë zigzage. Xhamadani ka dy xhepa, njëri është i drejtë e tjetri në formë katrore. Xhama­dani prej tjerrit të leshit punohet me grep. Mbi xhamadan vishet lurka "koporani" prej zhguni të bardhë ose të zi. Është e gjatë gjer nën brez. Ka mëngë të shkurtra gjer në bër­ryla dhe kapolen e quajtur "cuc". Lurka ka pak zbukurime në formë të shiritave të punuar me gajtanë të zi rreth jakës së xhepave. Në dimër vishet gëzofi i cili është me lesh brenda dhe me lëkurë jashtë. Mbi gëzof vishet ferexheja e cila qepet prej zhguni me ngjyrë të bardhë dhe ngjyrë kafe. Ajo është e gjatë deri në fund të këmbëve. Ka mëngë të gjata deri mbi llërë dhe kapole. E përdorin më së shumti barin­jtë. Burrat mbathin qorapë, meste dhe opin­ga. Qorapet punohen prej leshi të deleve më ngjyrë kafe, të gjelbër, ngjyrë vjollce të mbyllët etj. me ornamente florale e gjeometrike. Qor­apet e dhëndrit zbukurohen me tel. Mestet thuren prej leshi me ngjyrë të bardhë të cilat mbështillen përreth këmbëve. Tojat e dhën­drit në skaj kanë një tufë dekorative.

            Burrat në kokë vënë kryesisht plisin e rrum­bullakët ndërsa në disa fshatra përdorin plisin e rrafshët. Rreth plisit e mbështjellin shami­në.

            Prej stolive burrat përdorin sumbulla argjen­di, qostekë me orë dhe unaza të punuara nga argjentarët prizrenas ose orë xhepi të pro­dhimit të huaj.

            Barinjët përdorin janxhik të punuar prej lëkure. Ata gjithashtu përdorin kërlik të ci­lin e mbarojnë vetë. Kërliku mbarohet prej druri. Ndonjë prej tyre zbukurohet me fig­urën e gjarprit. Veshjet e burrave të Opojës i qepnin terzinjtë shëtitës, të cilët ishin nga Prizreni dhe Tetova. Në këngët popullore përmenden disa elemente të veshjes së burrit. P.sh në këngët "Vish djal tirqit" gjejmë këtë përshkrim të veshjes: Vish djal tirqit, / me gajtan përmbrapa / vishi djal tirqit / me gaj­ton te koma / vishi djal tirqit / me koporanë / kmishen e bardhë / e me mongë të gjonë / vishi djalë qorap e rrogzina.

            Sot, shumë rrallë përdoret veshja kombëtare e burrave. Gjatë ekspeditës hulumtuese në katundet e regjionit të Opojës, u evidentua një plak 90 vjeqar me pantallona prej zhguni me ngjyrë kafe dhe qeleshe rrashtake dhe një plak tjetër me xhamdan zhguni me ngjyrë kafe.

            2. Veshja e vajzave

            Hulumtimet për veshjen e vajzave janë bërë në katundet Bresanë dhe Bellobrad. Pjesët kryesore të veshjes së vajzave janë: këmisha, dimitë, kulet, xhamadani, përparsja, çorapet, opingat dhe shamia e kokës. Vajzat veshin këmishë prej pëlhure të bardhë pambuku endur në vek. Rreth grykës dhe në mëngë të saj punohet dantella "zyrefe". Ato veshin dimi "qitjane" prej pëlhure me ngjyrë të bardhë. Vajzat veshin edhe dimi të ngushta "kule". Në të kaluar ato kanë veshur dimi të zeza të cilat ishin më të shkurtra dhe më të ngushta se dim­itë e sotme. Mbi këmishë vishet xhamadani me ngjyra të ndryshme i zbukuruar tërësisht me gajtan të zinjë ose xhamadan i zbukuruar me fije argjendi. Përparsja "bofqja" endet prej pambuku me ngjyrë të bardhë me dy fletë pël­hure. Trualli i përparësës zbukurohet me vija vertikale ose motive të imta vegjetale. Këto motive renditen në breza të ngushtë paralel dhe ndahen mes veti me breza të bardhë. Bor­durat janë më të gjëra dhe kanë motive tjera florale dhe aty - këtu, gjeometrike, të rra­dhitura në mënyrë simetrike. Në të dy anët, përparsja ka dy dantella "zyrefe" me ngjyrë të bardhë të punuara me gjilpërë si dhe tri tufa të vogla me ngjyrë vjollce të mbyllët.

            Sipas ornamenteve të bordurës, përcaktohet modeli "yrneku" i përparësës. Kështu, ai mund të jetë i yrnektit "me lule" (motive veg­jetale) "me bajrak" (motive i flamurit), yrnek prej një cope etj. ndonjëra prej përparseve zbukurohet me vija të telit. Përparsja e va­jzave është shenjë e vajzërisë dhe vishet deri në martesë. Sot, në disa shtëpi të regjionit të Opojës akoma mund të gjendet përparse të vajzave.

            Dimrit, vajzat mbathin qorapë të bardha prej leshi të punuara me kërrabza "gjypnerë", ndërsa verës mbathin qorapë të bardha prej pambuku dhe nalla. Në të kaluarën vajzat mbathnin opinga prej lëkurës së gjedhëve. Vajzat mbajnë flokë të gjata me një ose dy gërsheta prapa. Ato në kokë vënë shaminë të blerë në treg. Shamia ka ngjyrë të verdhë me lule. Ka thekë në të katër anët. Ajo lidhet nën fyt. Veshja e vajzave të Opojës për të cilën bëjmë fialë, sot rrallë përdoret. Sot vajzat nuk e mbulojnë kokën me shami. Ato veshin fus­tane, triko etj.

            3. Veshja e nuseve

            Pjesët kryesore të veshjes së nuseve janë: këmisha, dimitë, xhamadani, mitani, për­parsja, qorapet, opingat, duvaku dhe stolitë. Këmisha është e qepur prej mëndafshi. Rreth jakës, grykës dhe në fund të mëngëve zbuku­rohet me dantellën "zyrefe" të punuar me gjil­përë, me fije mëndafshi. Ajo ka motive florale e gjeometrike. Dantellës me motive të fletëve të zbukuruara me rruaza i thonë "yrnek me fleta gjinaqe". Nuset veshin dimi "qitjane" dhe mintan prej pambuku të blerë i cili është njëngjyrësh apo shumëngjyrësh. Materiali për dimi dhe mintan "lauraq" është sjellë nga Turqia. Dimitë kanë këmbëza "kama nautli" me gajtan ngjyrë portokalli të punuara me grep. Mbi këmishë nuset veshin xhamadan e metal "minton" prej materiali të njejtë si dim­itë. Ato poashtu veshin xhamadanin "jelek naut".

            Ky xhamadan është i qepur prej somoti me ngjyrë manushaqe i zbukuruar me gajtanë ngjyrë portokalli. Një xhamadan i tillë i vjetër rreth njëqind vjet u evidentua në një shtëpi në Zgatar. Nuset gjithashtu veshin xhamadan të zbukuruar me fije ari. Përparsen "bofqa e kuqe" e endin vajzat e fejuara. Si nuse atë e veshin për herë të parë në ditën e katërt të martesës. Një përparse e nuseve është sjellë nga katundi Kuklibeg. Përparsja është en­dur prej pambuku me ngjyrë të kuqe me dy fletë pëlhure. Trualli ka ornamente të imta të renditura në breza me ngjyrë të bardhë. Ato janë të punuara prej leshi, pambuku dhe prej fijeve të telit të verdhë vezullues. Bordure ka dy fusha të ornamentuara me shumë ngjyra me motive florale. Në të dy anët e përparëses ka një zbukurim të vogël me ngjyrë të bardhë të punuar me gjilpërë. Mbi ta ka rruaza të imëta me ngjyrë kafe të mbyllët. Lidhet me dy gjallma prej pambuku me ngjyrë të bardhë e të kuqe. Përparësja tjetër është sjellë nga katundi Brrut i Vogël. Përparsja është endur prej pambuku me ngjyrë të kuqe të qelët me dy fletë pëlhure. Është zbukuruar larume" me ornamentin e zogjve që i quajnë «me zogj". Në dy skaje ka dantellë të bardhë "zyrefe". Qorapet thuren me pesë kërrapza "gjypnerë". Ato thuren prej leshi me ngjyrë të bardhë dhe zbukurohen me motive florale, gjeometrike e zoomorfe. Nuset mbathin opinga "vizllake" të cilat kanë lidhëse të zbukuruara me petëza ve­zulluese. Sot nusja vishet me fustan të bardhë të nusërisë dhe vë në kokë vello të bardhë. Dikur ajo ka vënë në kokë duvak të kuq me një grumbull leshi brenda. Prej stolive nuset përdorin kapuq, vathë, byzylyk, gjerdan, brez prej ari etj.

            Nuset mbajnë kapuq me një rend monedhash prej ari dhe me një monedhë "mahmudije" në mes. Në familjet në gjendje të dobët ekono­mike në vend të monedhave prej ari përdoret imitimi i monedhave. Nuset dhe gratë e reja mbajnë vathë që formohen me përshtatjen e monedhave "hajrije" ose "rnahmudije". Monedha kapet me një paftë filigranike në formë të gjysmëhenës e cila zbukurohet me tre gurë me ngjyrë të kaltër. Këto stoli blihen në Prizren nga argjrentarët prizrenas. Vesh­jet kombëtare nuset i vendosin në arka prej druri.

         Vazhdon...

(2)