|
Shafrani ose zafora
Ėshtė raportuar nga Homeri, Pliny dhe Hipokrati.
Muralet me lule Colichicum e zambakė dhe majmuni lulembledhės nė pallatet
Minoanit na informojnė nė lidhje me ekzistencėn e bimės nė territorin
grek.Fjala shafran dhe zafora vjen nga fjala arabe Zafaran qė do tė thotė
i verdhė. Etimologjikisht nė greqisht fjala krokos(shafran) ka prejardhjen
e saj nga fjala kroqi, qė do tė thotė fije e pėrdorur pėr thurje nė njė
vegjė. Tingėllon shumė ekzotike, por shafrani prodhohet ndėrmjet tė tjerave
nė Kozan ku ėshtė i njohur si kroko Kozani. Me ngjyrė tė kuqe tė ndritshme
dhe shije tė veēantė, shafrani nė sajė tė pikrokrokinės dhe krokinės, dy
pėrbėrėsve tė ēmuar tė tij, ka veti analgjitike dhe antikonvulsante. Disa
studime mbėshtesin se shafrani lehtėson dhimbjet e veshkave, mendohet qė
ėshtė nxitės dhe ka shumė nga ata qė i atribuojnė veti afrodisiake. E pasur
nė likopenė, zeaksanthin, karotinio a b dhe c, vitaminė B dhe B2,
karbohidrate dhe vajra esenciale, shafrani lufton inflamacionet dhe dhimbjet
e barkut, ndėrsa sipas disa shkencėtarėve pengon zhvillimin e qelizave
kanceroze nė mėlēi.
Ka veti kundėr depresionit, mbron zemrėn nga
sėmundjet kardiovaskulare, rrit funksionin mendor dhe qartėsinė mendore,
ndihmon nė uljen e kolesterolit.
Karafili
Pėrdorimi prej nesh shkon prapa nė kohė, pasi
arkeologėt zbuluan karafil nė njė enė nė Siri qė daton rreth 1700 ParaK.!
Karafili pėrmban sasi tė larta mangani, kalcium,
magnez, vitaminė C, acide yndyrore omega-3 dhe ėshtė njė burim shumė i mirė
i fijeve dietetike. Edhe pse secili prej kėtyre elementeve ka rolin e vet nė
sistemin imunitar, pėrbėrėsi mė i dobishėm ėshtė vaji i karafilit, i cili
pėrmban njė substancė anti-inflamatore tė quajtur evgenoli. Pėrdoret
gjerėsisht si njė dezinfektues nga dentistėt pėr lehtėsimin e pacientit nga
dhimbjet.
Ai ėshtė gjithashtu antispasmodic, ndihmon nė
fryrjet e barkut, stimulon funksionin mendor dhe pėrdoret pėr trajtimin e
puērrave tė fytyrės, herpesit dhe ka si kanella cilėsi antiplakje. Ky ėshtė
njė nga pėrbėrėsit mė tė pėrdorur nė procesin e balsamimit.
Shafrani i Indisė (Turmeric)
Ishte i njohur tek popujt e Lindjes pėr
mijėvjeēarė si rrėnjerėz ,ndėrsa arabėt e pėrdornin atė si njė tretės.
Shafrani i Indisė ėshtė njė antioksidant i
prodhuar nga rrėnja e bimės dhe pėrfshihet kryesisht nė kerrin indian, ka
qenė i lidhur me parandalimin e diabetit, mbrojtjen kundėr sėmundjes
Alzheimer, lehtėsimin e artritit dhe tė ngadalsimin e dėmtimit tė mėlēisė qė
ēon nė cirozė tė mėlēisė. Sipas hulumtimit tė kohėve tė fundit, shafrani i
Indisė duket tė ketė veti antikanceroze dhe mund tė shkatėrrojė qelizat e
kancerit tė ezofagut, gjithashtu duket se parandalon rritjen e tumorit tė
lidhur me kancerin e zorrės sė trashė dhe kancerin e prostatės.
Pėrveē kėsaj, hulumtimi kanadez tregon se
kontribuon nė shėrimin e enėve tė gjakut pas goditjeve tė zemrės, ndėrkohė
studiohet dhe efekti i mundshėm mbrojtės nė parandalimin e goditjeve tė
trurit.
Indianėt dhe mjekėt kinezė e pėrdorėn atė pėr tė
trajtuar kruarjet e lėkurės dhe ofthalmititin purulent. Zier nė qumėsht
ndalon ftohjen me rrufė.
Kerri Masala
Fjala Kerri pėrdoret pėr pėrzierje tė erėzave qė
pėrbėhen nga shafrani i Indisė, piper i kuq, koriandėr, kardamo, kanellė,
xhenxhefil dhe kimino nė variante tė ndryshme sipas zonave.
Ka studime qė lidhen me konsumimin e kerrit me njė sėrė
pėrfitimesh shėndetėsore, kryesisht pėr shkak tė kurkuminit pėrmbajtės qė
vret qelizat e kancerit tė ezofagut.
Shkencėtarėt sot po hetojnė nėse konsumi i
erėzave kerri dhe erėzave tė tjera ose tė bimėve qė pėrmbajnė oksid
salicilik si: trumza, rigoni dhe piperi i kuq e mbrojnė trupin nga disa
lloje kanceri.
Gjithashtu, studimet nga Italia, Amerika dhe
Kanadaja,kanė raportuar lidhjen e kerrit me mbrojtjen e trurit nga sėmundjet
degjenerative duke reduktuar rrezikun e sulmit nė zemėr dhe nė luftėn kundėr
artritit reumatoid. Rrit presionin dhe bėn zemrėn tė rrah mė shpejtė.
Ajo ėshtė konsideruar si njė burim natyror i oksidit salicilik,e cila ėshtė
si aspirina, por nė doza tė vogla! Ėshtė interesante tė pėrmendet se nė Indi
njė vend me konsum tė lartė tė kerrit vėrehet njė pėrqindje e vogėl janė me
kancerin e zorrės sė trashė.
Kerri pėrdoret shumė nė gatimin aziatik dhe vlen
tė pėrmendet se incidenca e sėmundjes Alzheimer midis aziatikėve tė moshuar
ėshtė katėr herė mė e vogėl se SHBA.
Koriandėr ose koliandėr
Kjo erėz meriton pėrdorim mė tė shumtė nė
ushqimin tonė sesa nga ajo qė ne bėjmė zakonisht. Eshtė njė detoksikues
natyror dhe ul kolesterolin e lartė. Ajo ka veti antibakteriale, antiseptike
dhe antikarkinogjene.
Koriandėr ėshtė pėrdorur pėr shekuj si njė
barishte pėr lirimin nga dhimbjet e barkut, krabat, spazmat, vjelljet,
keqtretjet dhe infeksionet fungale. Ai ėshtė nė gjendje pėr tė vrarė
bakteret e rrezikshme tė tilla si E. coli, Salmonella dhe superbakterin
shumė rezistent MRSA.
Koriandėri ka veti diuretike. Kjo ndihmon nė
rastet e anoreksive dhe problemeve gastrointestinale nė balancimin e
niveleve tė sheqerit nė gjak. Nė mesjetė pėrgatitej nė formė qulli pėr tė
trajtuar absceset.
Koriandėri mbi 3000 vjet ėshtė pėrbėrės kryesor
nė parfume, kozmetikė dhe filtra erotik. Pėrdoret nė pjekje, gatim dhe nė
prodhimin e pijeve tė ndryshme alkoolike, kryesisht liker si: uzo, raki,
birrė dhe xhin.
Pėrdoren gjethet, frutat dhe rrėnjėt, ndėrsa
vaji i prodhuar nga fara e saj pėrdoret si njė ruajtės nė tregtinė
ushqimore.
Nėpėrmjet kėtij garantonin-e panjohur si
pavdekėsinė e shpirtit kinezėt e lashtė, ndėrsa nė tekstet sanskrite flitej
se ėshtė rritur nė kopshtet e varura tė Babilonisė.
Anasoni (lat. Pimpinella anisum)
Origjina ėshtė nga Mesdheu lindor apo Lindja e
Mesme, por tashmė ėshtė pėrhapur nė Evropė, Azi dhe Amerikė. Pėrdoret qė nga
viti 2000 para Krishtit si aromatik, erėz dhe ilaē.
Ishte i njohur nga antikiteti dhe Egjiptasit e pėrdorėn atė sė bashku me
qimnon dhe borzilokun pėr balsamimin e tė vdekurve. Nga ato vite tė largėta
filloi tė pėrdorej nė mjekėsi, por edhe nė praktikat magjike. Prej atėherė e
pėrdorėn atė pėr shije nė ėmbėlsira dhe bukė. Nė kohėt bizantine fara e
barit pėrdorej pėr tė bėrė verė anisiti, ndėrsa nė Kinėn e lashtė
konsiderohej si bimė e shenjtė.
Komponenti kryesor i vajesencės ėshtė anethole,
mundėson tretjen e ushqimit, ėshtė tkurrjelirues, gėlbazfrenues, tonik,
qumėshtnxitės i fuqishėm antifėrshėllyes i zemrės, gjithashtu rrit
sekretimin e lėngjeve nga tė gjitha gjėndrat endokrine.
Sipas Dhioskuridhit grekėt e lashtė dhe romakėt
e konsideronin anasonin nxitės seksual dhe besonin se ruante rininė dhe
hiqte ėndrrat e kėqija kur vendosej nėn jastėk gjatė natės. Hipokrati
besonte se anasoni ndalonte teshtitjen dhe Dioskuridhis e rekomandonte atė
si njė diuretik dhe ilaē djersitės, por edhe si njė ilaē kundėr dhimbjeve tė
kokės. Plini na thotė se, gratė qė ishin nė prag tė lindjes kur nuhasnin
anasonin kishin lindje tė lehtė.
Ndihmon nė dhimbjet e stomakut ,gazrat dhe
dhimbjet e barkut, expectorant dhe qetėsues i butė,ndihmon nė djegjen e
yndyrnave, stimulon funksionet e organeve vitale tė mėlēisė, zemrės,
mushkėrive dhe trurit.
Forcon sistemin imunitar dhe ndihmon nė
zvogėlimin e pangopėsisė, ėshtė pastrues i butė dhe tonik.Konsiderohet
efektiv nė trajtimin e nauzės dhe mjet antipiretik.
Meqėnėse vajesenca i anasonit eliminohet
pjesėrisht nga trupi dhe nga frymėmarrja, ilaci ndihmon dhe nė pastrimin e
sekrecioneve tė udhės frymėshkėmbyese.
Thithja e bimės sė djegur lehtėson ata qė vuajnė
nga rrufa alergjike dhe pirja e tij pėr tė ndihmuar nė pagjumėsi.
Ekstrakti-kullesa e farave ka veti narkotike,
por pa u grumbulluar nė trup.Lėngu i farave tė ziera i kombinuar me ilaēe tė
tjera tė pėrshtatshme pėrdoret pėr astma dhe probleme bronkiale nė fėmijė.
Shumė shpesh pėrdoret nė bukė si aromatik ose
kryesisht nė pijet alkoolike si absinthe, nė uzo dhe raki.
Vazhdon...
(1)
(3)
|
