Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Nijazi BASHA

MJALTI  (2)

       Në laboratorin austriak, mjalti i Therandës ka rezultuar si mjalti më i mirë në Evropë. Kualitetin e mjaltit e arsyeton pozita e mirë gjeografike që e ka Theranda. Është e rrethuar me fusha e kodra shumë të pasura me bimësi; rrënjët e Alpeve  përfundojnë deri në  rrethinën e Duhles; lartësia mbidetare prej 400 metrave deri në 1600 m; llojshmëria e bimëve mjaltëdhënëse ku luan rol shumë të madhe në kualitetin e mjaltit, dhe ka rreth 2500 lloje të bimëve të ndryshme.

            Si ta  përdorim mjaltin?

            Preferohet që ta përdorim para ushqimit ose menjëherë pas ushqimit për arsye se mjalti përmban edhe sheqerna në vete dhe mund të jetë  ushqim ideal për t'i ushqyer  bakteret e dhëmbëve. Menjëherë pas përdorimit të mjaltës është mirë të pastrohen dhëmbët.

            Mjalti: kur përdoret, ku përdorët, sa përdoret, si përdoret, pse përdoret?

            Kur përdoret mjalti?

            Në mëngjes lyhet një risk me buke ku qitet pak gjalpë, pak mjaltë. Hahet vetëm si mjaltë, një deri në dy luge të çajit, para ushqimit ose pas ushqimit dhe, si zakonisht, duhet pastruar dhëmbët. Mjaltin e përdorim edhe kur jemi të uritur, kur punojmë kur merremi me sport, sepse është kompensim i mirë i energjisë. Natyrisht, mjalti përdore edhe si ilaç.

            Ku përdoret mjalti?

            Përdoret për varrë të hapura në trup si dhe në gojë. Mjalti përdoret si kozmetike - munde të zbutet me qumësht, me vezë, ujë apo me ndonjë lëng  perimesh ose pemësh. Mjalti përdoret për  çdo lloj ëmbëlsire... mjalti përdoret më së shumti në industrinë e ushqimit.

            Sa përdoret mjalti?

            Mjalti përdoret 1 deri 3 herë në ditë, varësisht prej  kërkesave dhe nevojave të personit. Maksimalja në ditë është 100 gr. mesatarja është 50 gr. minimalja është 20 gr. Vlen të përmendet:  sportisti e  përdor  ndryshe, plaku ndryshe, fëmija ndryshe dhe i sëmuri ndryshe.

            Më së shumti guxon ta konsumon mjaltin sportisti dhe punëtori i cili punon shumë fizikisht - deri në 100 gr., që u cek edhe më herët, por me kusht që ëmbëlsirat tjera mos t'i përdor.

            Më se paku guxon ta përdore plaku ose fëmija i vogël, sepse këta të dy  lëvizin shumë pak ku kërkesat e nevojave për energji i kanë më të vogla në krahasim me sportistin dhe punëtorin.

            I sëmuri,  mjaltin e përdor sipas gjendjes fizike dhe peshës që e ka.

            Nëse i sëmuri ka mbipeshë dhe është me diabet, mjaltin duhet ta përdor në mas shumë të kufizuar dhe të këshilluar.  Ai i cili ka peshë normale  dhe është i sëmure për ndonjë arsye i lejohet të përdor një mesatare të sasisë prej 20 deri në 40 gr.

            Kurse nga mjekësia e dimë se njeriut i mjaftojnë 50 deri në 60 gr. sheqerna në ditë (siç  e kemi cekur në shembullin e lartpërmendur), prandaj çdo njeri i shëndoshë ose i sëmurë, punëtor ose sportist, duhet ta dijë masën e sheqernave që duhet ta përdore. Vlen të përmendet edhe një shembull: sasitë e tepërta të sheqernave e të karbohidrateve, nëse përdoren në sasi të tepërta, janë më të dëmshme se yndyrat. Si krahasim: njeriu mund të hajë shumë karbohidrate, ndoshta edhe 10 fish më shumë se sa që i nevojiten organizmit, dhe prapë nuk është në gjendje ta hetoj këtë rrezik, kurse yndyrë, nuk mund të hajë shumë, se njeriu ngopet nga yndyrat, edhe  mjalti është ai që ka shumë sheqerna në vete dhe nuk ka fare yndyrë. Me sheqerna dhe karbohidrate nuk është për tu bërë shaka, dhe ky problem është shumë serioz  në kohën e sotme.

            Ose mjaltin  ose  sheqerna tjera!

            Ose mjaltin  ose bukën e orizin!

            Ose mjaltin ose pemët!

            Ose mjaltin ose ëmbëlsirat! 

            - 30   gr. mjaltë - bëjnë 25 gr. sheqerna;

            - 100 gr. mollë -  bëjnë 12  gr sheqerna;

            - 100 gr. bukë - bëjnë 40 gr. sheqerna;

            - 30   gr. oriz - bëjnë afër 20 gr. sheqerna

            - 100 gr. banane - bëjnë afro 24 gr. sheqerna...

            Gjithmonë, nëse dëshirojmë ta përdorem mjaltin për ilaç, në të njëjtën kohë, duhet të gjitha gjerat tjera që kanë ëmbëlsira, të reduktohen ose të zëvendësohen me mjaltë. 

            Pse e përdorim mjaltin?

            Sepse vlerat biologjike që i ka, i ruan shumë të freskëta, bioefektin e ka  drejtpërsëdrejti,  efektin e ka, sidomos kur mjaltin e mbajmë sa ma gjatë në gojë.  Mjaltin nëse  e përpijmë, në lukth, përmes thartirës se tretjes, atij i dëmtohen vlerat ushqyese siç janë bioefektet e ndryshme dhe enzimat. Nëse është fjala për atë, i cili dëshiron ta hajë si ëmbëlsire mjaltin,  nuk është patjetër të konsumohet çdo ditë.

            Mjaltin nuk është mirë ta vlojmë ose ta qesim në ujin në temperatura të larta, as në qumështin tepër të ngrohur, sepse temperatura shumë e lartë, mbi 45 grade,  ia dëmton  ose ia humbë efektin e vlerave biologjike që ka. Temperatura sa ma e lartë, aq ma shumë i  dëmton vlerat biologjike.

            Llojshmëritë e mjaltës

            Mjalti vilet në pranverën e vonshme, në fillim të verës, në fund të verës edhe në fillim të vjeshtës.

            Ka mjaltë të luleve të gështenje, bagremit (Akacia), livadhi, pishave, të pemëve dhe llojeve të ndryshme të drunjve. Këtu ka mjaltë që është shumë e lehtë për ta ngrenë dhe shumë e rende.  Sa ma e lehtë që është, aq më pakë dhe më të theksuar e ka aromën. P.sh.  bagremi, gështenjat, blini, është njëllojshmëri e produktit edhe e ka aromën e vete të theksueshme. Kurse mjalti i livadheve i ka aromat e kombinuara për shkaka të shumëllojshmërisë se luleve. Ne njëfarë mënyre është sikur llojshmëria (aroma dhe shija) e shumë pemëve dhe shumë drunjve të ndryshëm.

            Dallon mjalti i letë prej mjaltit të fortë .

            Mjalti i letë ka më pake llojshmëri të luleve, është më i letë për t'u ngrenë, ka aromë më të theksuar edhe efektet shëruese i ka më të dobëta se mjalti i fortë.

            Mjalti i fortë ka shumëllojshmëri  të aromave (deri në 150 lloje të aromave), të lë një përshtypje se aromën nuk e ka të mirë, kurse në të vërtetë, kjo ka shumë ma shumë efekt shërues se mjalti i letë.

            Mjalti i letë është ai që vilet shumë herët, kur ka kullos të shkurtë, ose është vjel vetëm prej nj lloji të luleve dhe shpeshherë duket se është më i shijshme se mjalti i fortë.

            Mjalti i fortë është ai që vilet shumë vonë. Bletët e kullosin nektarin prej fillimit të pranverës deri në fillim të vjeshtës. Mund të paramendoni sa lloje të aromave munden të jenë në këtë mjaltë, prandaj ky lloj mjalti duket shumë i rëndë dhe, pikërisht për këtë, ka efekt më të madh shërues.

            Mjalti i fortë përdoret për të gjitha llojet e sëmundjeve,  përpos  lukthit, edhe atë, ai që ka problem me lukth, është mirë që ta forcoj lukthin vetëm përmes dozës shumë të vogël të këtij mjalti, siç është e preferuar nga mjekësia sot të përdoret mjalti i bagremit sepse është shumë i lehtë.

Mbajeni mend: mjaltë të keqe nuk ka, por ka mjaltë  të lehtë dhe mjatlë të fortë... dhe shumë të fortë

            Çfarë janë masat mbrojtëse të bletarisë?

            Për  ta ruajtur gjendjen shëndetësore të bletarisë, bletari i përdor disa masa mbrojtëse. Kundërshtarët e bletëve janë parazitet e ndryshëm, rriqra, morrat, kërpudhat, bakteret, viruset,  fluturat, miu dhe shpezët e ndryshme. Edhe bletari është i detyruar t'i mbrojë shoqëritë e bletëve nga armiqtë e sajë.

            Bletari profesionist, trajtimet mjekësore i bënë në hapësirën ku jeton ëma (mbretesha), ku zhvillohen larvat dhe bletët e reja ose, më së miri, që të kuptojmë ku gjendet pjelloria e shoqërisë. Bletari profesionist, bletët i lenë  në katin e parë ose edhe në të dytin, dhe në këtë rast, këtu i përdor të gjitha preparatet mbrojtëse kundër paraziteve të bletëve. 

            Për dallim nga ushqimet tjera mjaltin, në njëfarë mënyre, mund ta seleksionojmë për një cilësi më të mirë edhe pse është disi e komplikuar.

            Çfarë bënë bletari që të na dhuron mjaltin me cilësi të mirë? 

            Bletari i mirë nuk lejon që mjaltin e përzier me ilaçe të ia shes klientëve, por këtë lloj mjaltë të përzier  me ilaçe, e shfrytëzon si ushqim rezerve për dimërimin e  bletëve. 

            Në katet ku gjendet pjelloria, mjalti nuk merret dhe nuk është mirë të përdoret për ushqim të njeriut, mirëpo edhe kjo mjaltë mund të hahet, bile gati nuk hetohet. Kur dihet që të gjitha llojet e tjera të ushqimeve që përdorim, përdoren preparatet kimike siç janë: antibiotiket, insekticidet, pesticidet, akaricidet, herbicidet dhe shumë preparatet tjera. Bujqësia e tërë botës na prodhon ushqime me preparate artificiale. Gjithçka që hamë në tryezën tonë, për fat të keq, nuk janë më  biologjike as të freskëta .

            I vetmi mjalti mundet të ndahet nga mjalti i trajtuar me preparate kimike.  Si bëhet kjo ndarje:  në katin e parë dhe të dytin, gjendet pjelloria e amës, aty ku zhvillohet familja e një shoqërie, kurse mbi katin e dytë, vendoset kati i tretë e i katërt, ku në këtë rast, këtu nuk ka të drejtë e ëma t'i zhvilloj larvat e saj. Natyrisht, në katet e tjera që i shtohen,  janë të rezervuara për vjeljen e freskët të nektarit. Mbasi të mbushen me nektar këto dy kate të mësipërme, brenda një kohë të caktuar, bahet vjelja e mjaltës se pjekur ku mund të thuhet me një fjalë -  mjaltë e pastër e papërziere me ushqime dhe me medikamente të një shoqërie bletësh.

            Cilësitë  e mjaltit dhe pozita gjeografike

            Edhe në këtë rast na preokupon kureshtja se çfarë mjaltë do të jetë ky që e blejmë tash ose që e kemi blerë më herët! Athua është i mirë, origjinal apo jo i mirë? Për këtë shkak  shpeshherë konsumatoret e mjaltit kanë dëshire të blejnë  prodhimin e atij bletarit që e njohin  dhe shpeshherë nuk kanë guxim ta blejnë në shitore, por thjeshtë, dëshirojnë që dikujt t'i besojnë. 

            Në jetën tonë të përditshme blejmë edhe gjera të ndryshme të ushqimit, p.sh.  mish, patate, turshi, sallata të gjelbërta, pemë etj. Sot në treg, pothuajse të gjitha ushqimet që i blejmë, janë të trajtuara me preparate kimike, p.sh.: herbicidet, pesticidet, insekticidet etj. Ka rrush që stërpiket deri në 7 herë në vit si shumë lloje pemësh tjera. Shumë  shtazë ushqehen me hormone dhe antibiotik dhe si duket askush nuk ja vërë veshin ose bëhet i shurdhër  sikurse nuk po ndodhe asgjë e rrezikshme! Siç shihet, në si konsumator, nuk dëshirojmë të dimë të vërtetën, por prej krejt ushqimeve që i përdorim, edhe pse  duken prodhime të bukura,  janë edhe të helmuara, përpos ushqimeve të cilat i prodhojnë  bujqit në mënyra biologjike.

            Po kthehemi të mjalti. Në gjuhën popullore pyetet: athua mos është mjalti i përzier me sheqer apo i falsifikuar? Në këtë rast për tu përgjigjur është vështirë, sepse mjaltët duken gjithnjë si të njëjta, këtë mund ta dimë  më së miri  nëse i kontrollojmë me refraktometër  si dhe në laboratorët biologjikë ose, çka është më e lehta, mjaltin e blejmë të bletari që e njohim më se miri.

            Thjeshtë, mjalti për ushqim bën të blihet në shitore edhe pse çmimin e ka të lirë, kurse mjaltin për shëndet, e blejmë të ai që e njohim.

            Në format e thjeshta vërehen pak në shije. Nëse një pikë mjaltë e qesim në një pllakë të ngrohur, mjalti i mirë  digjet shpejtë,  kurse ai që është më i dobët, mbetet si rreshkë e karbonizuar. Nëse e marrim mjaltin me lugë nga kavanozi, sa ma lartë që e ngrisim dorën,  pasi është shumë materie e rëndë dhe viskoze, nuk duhet të shkëputët. Këto janë vetëm disa prova të thjeshta, por jo të sigurta, për të përcaktuar cilësi e mjaltit. Problemi, ose dyshimi, tjetër për mjaltin është, nëse edhe mjalti mund të  ketë substanca të padëshiruara ose kimike sikur edhe gjerat ushqimore që i konsumojmë në jetën tonë të përditshme. Duhet ta dimë se bleta kullotë nëpër plantacione dhe livadhe që janë biologjike, por edhe plantacione dhe livadhe që nuk janë biologjike! Ajo nektarin e saj e sjelle në kosheret ashtu si e ka gjetur në natyrë. Në realitet, nuk është edhe aq e dëmshme kjo mjaltë e cila është vjelë nga  kulturat jo biologjike, por bletishtja, e cila është trajtuar me barna të ndryshme, nuk bën ta përdor këtë lloj mjalti, as njerëzit me shëndet të ligë. Bletarët e sinqertë janë shumë të kujdesshëm dhe të interesuar  për ruajtjen e cilësisë dhe kualitetit të mjaltës.

            Bletari profesionist e bën punën shumë të pastër  dhe  të pagabuar, kurse bletari i ri ose bletarët joprofesionist, bëjnë asi lloj gabimesh që e prishin kualitetin e mjaltës si dhe i dëmtojnë shoqëritë e bletëve. Dituria gjysmake i kushton, po ashtu, shtrenjtë, bletarëve.

            Për fat të mirë, në trojet shqiptare, janë aftësuar shumë bletarë profesionist. Sidomos në komunën e Deçanit dhe në komunën e Therandës (Suharekës). Vlen të përmendim se vendin e parë në Kosove e mban Theranda ku ka  mbi 600 bletar, ndërsa në Deçan  janë rreth 350 bletar. Flitet se Korça (e shtetit amë)  ka organizatë shumë të mirë të bletarëve.

            Në Therandë unë kam filluar t'i njoh disa bletarë të shkëlqyeshëm si p.sh.  profesor  Shefki  Muqa, Hysen Gega, Halil Krasniqi, Naim Gega, Dervish Gashi, Ruzhdi Kuka, Ramiz Zeneli, Enver Osmani e shumë të tjerë. Këtyre bletarëve duhet t’ju falënderohemi, sepse më të vërtetë, prodhojnë cilësi të mirë të mjaltit. Në përgjithësi, bletarët e trojeve shqiptare kanë filluar të bëhen shumë profesionist dhe konkurrues në tregun botëror. Jam i informuar nga bletarët austriake se komuna e Therandës e ka kualitetin e mjaltës shumë të dëshiruar për Evropianët. Në laboratorin austriak, mjalti i Therandës ka rezultuar si mjalti më i mirë në Evropë. Kualitetin e mjaltit e arsyeton pozita e mirë gjeografike që e ka Theranda. Është e rrethuar me fusha e kodra shumë të pasura me bimësi; rrënjët e Alpeve  përfundojnë deri në  rrethinën e Duhles; lartësia mbidetare prej 400 metrave deri në 1600 m; llojshmëria e bimëve mjaltëdhënëse ku luan rol shumë të madhe në kualitetin e mjaltit, dhe ka rreth 2500 lloje të bimëve të ndryshme. Në këtë pikë territoriale takohen tri klima natyrore siç janë: ajo mesdhetare - që vjen nga gryka e Drinit, kontinentale - që vjen nga lindja, dhe ajo alpine. Këto tri klima krijojnë ambient të veçantë në kualitetin e të gjitha llojeve bujqësore.

            Si komuna e Therandës, ka edhe shumë vende të shkëlqyera  në trojet shqiptaro-ilire.  Janë vende  përrallore ku rrjedh qumështi dhe mjalti.

            Vazhdon...

(1)                (3)