Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

P. D. OUSPENSKY

Shqipëroi: Hasan HAMËZBALA

Ligjërata e parë (3)

PSIKOLOGJIA E EVOLUCIONIT TË MUNDSHËM TË  NJERËZIMIT

( Hyrje në mësimet e Gurxhievit )

       Njeriu, në të vërtetë, me ndihmën e metodave të duhura dhe me investimin e përpjekjeve të duhura mund ta arrijë kontrollin mbi vetëdijen dhe mund të bëhet i vetëdijshëm për veten, me krejt atë që kjo tërheqë pas vetes.

Ta zëmë, dikush ka shkuar në teatër. Nëse kjo i është bërë shprehi, derisa ndodhet atje nuk është plotësisht i vetëdijshëm se është atje, edhe pse është në gjendje t’i shohë dhe t’i vështrojë gjërat, të kënaqet me shfaqjen apo që ajo të mos i pëlqejë, që ta kujtojë atë, t’i kujtohen njerëzit që ka takuar atje e kështu me radhë.

Kur vjen në shtëpi i kujtohet se ka qenë në teatër dhe pa dyshim mendon se gjatë asaj kohe ka qenë i vetëdijshëm. Kjo do të thotë se ai nuk dyshon në vetëdijen e vet dhe nuk e vëren se vetëdija e tij mund të mungojë plotësisht, kurse ai megjithatë të sillet i arsyeshëm, të vështrojë, të mendojë.

Shikuar përgjithësisht, njeriu ka mundësi t’i realizojë katër gjendje të vetëdijes. Këto janë gjumi, gjendja zgjuar, vetëdija për veten dhe vetëdija objektive.

Por, megjithëse për të janë të mundshme këto katër gjendje të vetëdijes, njeriu në të vërtetë jeton vetëm në dy gjendje: Një pjesë të jetës e kalon në gjumë, kurse tjetrën në atë që quhet “gjendje zgjuar”, megjithëqë gjendja e tij “zgjuar” dallon realisht fare pak prej gjumit.

Në jetën e përditshme njeriu mbi “vetëdijen objektive” nuk di asgjë, dhe kurrfarë eksperimentesh në atë drejtim nuk janë të mundshme. Gjendja e tretë, gjegjësisht gjendja e “vetëdijes për veten” është diçka që ai vetvetes ia përshkruan; ai, në të vërtetë, beson se e posedon, megjithëse në të vërtetë mund të ketë vetëm vezullime të rralla të vetëdijes për veten të cilën sigurisht as atëherë nuk e njeh, sepse nuk di se ç’do të thotë ajo edhe po qe se vërtet do ta kishte. Këto vezullime të vetëdijes vijnë në çaste të jashtëzakonshme, në gjendjet tejet emotive, në çastet e rrezikut, në rrethanat dhe situatat fare të reja dhe tejet të papritura, apo megjithatë ndonjëherë në çastet krejtësisht të rëndomta kur asgjë e jashtëzakonshme nuk ndodh. Njeriu, ndërkaq, në gjendjen e vet të zakonshme apo “normale” nuk ka mbi to ama bash kurrfarë kontrolli.

E sa i përket kujtesës sonë, respektivisht çasteve të kujtesës sonë, neve në të vërtetë na kujtohen vetëm çastet në të cilat jemi të vetëdijshëm, edhe pse nuk e kuptojmë se kjo është kështu.

Më vonë do të sqaroj se çfarë do të thotë praktikisht kujtesa dhe ç’lloj kujtese kemi. Tani thjesht dëshiroj që vëmendjen t’jua orientoj në vëzhgimin personal të kujtesës suaj. Do të vini re se gjërat e ndryshme ndryshe ju kujtohen. Disa ju kujtohen krejt të gjalla, disa shumë paqartë (turbullt), kurse disa nuk ju kujtohen fare. E dini vetëm se kanë ndodhur.

Do të jeni shumë të habitur kur ta kuptoni se sa pak në të vërtetë mbani mend. E kjo është kështu sepse ju kujtohen vetëm çastet në të cilët keni qenë të vetëdijshëm.

Kështu lidhur me gjendjen e tretë të vetëdijes mund të themi se njeriu, kohë pas kohe, ka çaste të vetëdijes për veten, që lënë kujtesë të gjallë për rrethanat me të cilat përcillen, por mbi të cilat çaste ai nuk ka kurrfarë kontrolli. Ato shfaqen dhe kalojnë vetvetiu, të rregulluara nga rrethanat e jashtme dhe asociacionet momentale apo nga kujtimi i kujtimeve.

Parashtrohet pyetja tjetër: A është vallë e mundur të vihet kontrolli mbi këto çaste kalimtare të vetëdijes - të zgjohen më shpesh e të mbahen më gjatë, apo madje të bëhen të përhershme; me fjalë tjera: a është vallë e mundur të jemi të vetëdijshëm?

Ky është momenti më i rëndësishëm dhe nga vetë fillimi duhet të kuptohet se ky moment, madje edhe në aspektin e pastër teorik, në të gjitha shkollat moderne psikologjike pa përjashtim është lënë krejtësisht mbas dore.

Njeriu, në të vërtetë, me ndihmën e metodave të duhura dhe me investimin e përpjekjeve të duhura mund ta arrijë kontrollin mbi vetëdijen dhe mund të bëhet i vetëdijshëm për veten, me krejt atë që kjo tërheqë pas vetes. Kurse ne në gjendjen tonë të tanishme as nuk mund ta paramendojmë se çfarë kjo vërtet tërheqë pas vetes. Studimi serioz i psikologjisë bëhet i mundshëm vetëm pasi që ky moment të jetë kuptuar.

Ky studim fillon me hulumtimin e pengesave në ne, të cilat qëndrojnë në rrugën e vetëdijes, duke qenë se vetëdija mund të fillojë të rritet vetëm kur së paku disa prej këtyre pengesave t’i kemi hequr.

Në ligjëratat në vijim do të flas mbi këto pengesa, nga të cilat më të madhen e paraqet padituria jonë për vetveten, dhe besimi ynë i gabuar se vetveten e njohim së paku në masë të caktuar dhe se mund të jemi të sigurt në veten tonë, derisa ne vetveten fare nuk e njohim dhe as që mund të jemi të sigurt në veten tonë, madje as për gjërat më të vogla.

Duhet kuptuar se psikologjia në të vërtetë do të thotë vetëstudim. Ky është definicioni tjetër mbi psikologjinë.

Psikologjia nuk mund të studiohet ashtu si studiohet astronomia, do të thotë pavarësisht nga vetë ne.

Njëherazi, njeriu vetveten duhet ta studiojë ashtu siç studiohet cilado makinë e re dhe e ndërlikuar. Duhet t’i njohë pjesët e kësaj makine, funksionet e saj kryesore, kushtet për punën e saj të rregullt, shkaqet e punës së gabuar dhe shumë gjëra të tjera që vështirë është të përshkruhen po nuk u përdorë gjuha speciale, e cila gjithashtu duhet të njihet që makina të mund të studiohet.

Makina njerëzore ka shtatë funksione të ndryshme:

1.        Mendimin (apo intelektin)

2.        Ndjenjat (apo emocionet)

3.        Funksionin instiktiv (punën e brendshme të gjithëmbarshme të organizmit)

4.        Funksionin motorik (punën e jashtme të gjithëmbarshme të organizmit, lëvizjen në hapësirë e të tjera)

5.        Seksin (funksioni i dy principeve, mashkullor e femëror, në të gjitha manifestimet e veta).

Përpos këtyre ekzistojnë edhe dy funksione, për të cilat në gjuhën e zakonshme nuk kemi emërtime dhe të cilat shfaqen vetëm në gjendjet e larta të vetëdijes; i pari: funksioni i lartë emocional, që shfaqet në gjendjen e vetëdijes për veten, dhe i dyti: funksioni i lartë mental, që shfaqet në gjendjen e vetëdijes objektive. Pasi që në këto gjendje të vetëdijes nuk jemi, këto funksione nuk mund t’i studiojmë e as që me to mund të eksperimentojmë, ashtu që për to mësojmë vetëm tërthorazi, prej atyre që i kanë mbërritur apo shijuar.

Në literaturën fetare dhe filozofike të popujve të ndryshëm ka përplot aluzione lidhur me gjendjet e larta të vetëdijes dhe me funksionet e larta. Ajo që gjatë kuptimit të këtyre aluzioneve krijon vështirësi shtesë është ajo se midis gjendjeve të larta të vetëdijes nuk ka ndarje. Ajo që quhet samadhi, pra gjendje e ekstazës ose përndritje, apo në publikimet më të reja “vetëdije kozmike”, mund të ketë të bëjë edhe me njërën edhe me tjetrën – ndonjëherë është në pyetje përvoja e vetëdijes për veten, e ngandonjëherë përvoja e vetëdijes objektive. Ndërkaq është e çuditshme se kemi më tepër material për studimin e gjendjeve të larta, gjegjësisht të vetëdijes objektive, sesa të gjendjeve të ndërmjetme, pra të vetëdijes për veten, megjithëqë ajo e para mund të shfaqet tek pas kësaj të dytës.

Studimi i vetes duhet të fillojë me studimin e katër funksioneve: mendimit, ndjenjave, funksioneve instiktive dhe funksioneve motorike. Funksionet seksuale mund të studiohen tek më vonë, do të thotë atëherë kur katër funksionet e përmendura të kuptohen mjaftueshëm. Përkundër disa teorive moderne, funksioni seksual në të vërtetë është sekondar; kjo do të thotë se në jetë shfaqet më vonë, kur katër funksionet e para veçse janë plotësisht të shprehura, dhe se është i kushtëzuar me to. Së këndejmi studimi i funksionit seksual mund të jetë i dobishëm vetëm kur të njihen plotësisht katër funksionet e para me të gjitha manifestimet e veta. Njëherazi, duhet të kuptohet se çdo parregullsi serioze apo jonormalitet i funksionit seksual e bën zhvillimin personal, madje edhe studimin e vetvetes, të pamundur.

Prandaj, tani duhet të provojmë që t’i kuptojnë katër funksionet kryesore.

Do të nisem prej asaj se ju e keni të qartë se çfarë nënkuptoj me funksionin intelektual, përkatësisht të mendimit. Aty janë të përfshira të gjitha proceset mentale: të kuptuarit e ndonjë përshtypjeje, formimi i përfytyrimeve dhe koncepteve, të menduarit, krahasimi, vërtetimi, negacioni, formimi i fjalëve, të folurit, imagjinata e të tjera.

Funksionin e dytë e paraqesin ndjenjat, gjegjësisht emocionet: gëzimi, pikëllimi, frika, tmerri e të tjera. Madje edhe sikur të jeni të sigurt se e keni të qartë se si dhe me çfarë emocionet dallohen nga mendimet, do t’ju rekomandoja që të gjitha qëndrimet tuaja që janë të lidhura me këtë t’i verifikoni. Ne në të folurit e në të menduarit tonë të zakonshëm i ngatërrojmë mendimet dhe ndjenjat; prandaj, për fillim të studimit të vetvetes, është e domosdoshme që qartë të dihet se çka është çka.

Për të kuptuarit e dy funksioneve tjera të radhës, të atyre instiktive dhe motorike, do të nevojitet më shumë kohë, duke qenë se në asnjë sistem të psikologjisë së rëndomtë nuk ekziston përshkrimi dhe ndarja e drejtë e këtyre funksioneve.

Fjalët “instinkt” dhe “instiktive” kryesisht përdoren në kuptim të gabuar, e shumë shpesh edhe pa kuptim fare. Në instinkte në të shumtën e herës numërohen funksionet e jashtme, të cilat në të vërtetë janë motorike, e ngandonjëherë edhe funksione emocionale.

Funksionet instiktive në njeriun përfshijnë katër klasët e ndryshme të funksioneve:

E para: punën e brendshme e të gjithëmbarshme të organizmit, të themi ashtu tërë fiziologjinë: tretjen dhe marrjen e ushqimit, frymëmarrjen, qarkullimin e gjakut, punën e gjithëmbarshme të organeve të brendshme, formimin e qelizave të reja, eliminimin e materieve të konsumuara, punën e lukthit me tajitjen e brendshme e kështu me radhë.

E dyta: të ashtuquajturat pesë shqisat – të pamurit, dëgjimin, nuhatjen, shijen, prekjen dhe ndijimet tjera, siç janë ndijimi i rëndesës, i temperaturës, i thatësirës apo lagështisë e të tjera; me fjalë tjera: të gjitha ndijimet indiferente, ndijimet të cilat vetvetiu nuk janë as të këndshme e as të pakëndshme.

E treta: të gjitha ndjenjat fizike, domethënë të gjitha ndijimet fizike që janë qoftë të këndshme, qoftë të pakëndshme – të gjitha llojet e dhembjes apo të përceptimeve të pakëndshme siç janë shija apo aroma e pakëndshme, si dhe të gjitha llojet e kënaqësisë fizike, siç janë aroma e këndshme, shija e këndshme e të tjera.

E katërta: të gjitha reflekset, madje edhe më të komplikuarat, siç janë qeshja dhe hapja e gojës; të gjitha llojet e kujtesës fizike, siç janë kujtesa e shijes, kujtesa e aromës, kujtesa e dhembjes, që në të vërtetë të gjitha janë reflekse të brendshme.

Funksioni motorik përfshin të gjitha lëvizjet e jashtme, siç janë të ecurit, të shkruarit, të ngrënët dhe kujtesa e këtyre funksioneve. Në funksionet motorike bëjnë pjesë gjithashtu edhe ato lëvizjet të cilat në të folurit e zakonshëm quhen “instiktive”, siç është, për shembull, ajo kur pa menduar kapim një objekt që bie.

Dallimi midis funksioneve motorike dhe instiktive është tepër i qartë dhe lehtë mund të kuptohet po qe se njeriu thjesht e ka parasysh se të gjitha funksionet instiktive, pa përjashtim, janë (në ne) bashkë me lindjen dhe se nuk ka nevojë të mësohen për t’u zbatuar; nga ana tjetër, asnjë nga funksionet motorike nuk është (në ne) bashkë me lindjen dhe njeriu të gjitha duhet t’i mësojë, ashtu siç mëson të ecën, gjegjësisht siç mësohet të shkruajë apo të vizatojë.

Përpos këtyre funksioneve motorike normale ekzistojnë edhe funksione të caktuara motorike të çuditshme të cilat paraqesin punë të padobishme të makinës njerëzore, funksione të cilat natyra nuk i ka paraparë, por të cilat në jetën njerëzore zënë vend tepër të madh dhe harxhojnë sasi të madhe të energjisë së njeriut. Ato janë: krijimi i ëndrrave, imagjinata, ëndërrimi zgjuar (me sytë hapur), të folurit me vetveten, biseda sa për të biseduar dhe përgjithësisht të gjitha dukuritë që janë të pakontrolluara dhe nuk mund të kontrollohen.

Katër funksionet e përmendura – intelektuale, emocionale, instiktive dhe motorike – duhet të kuptohen më parë në të gjitha manifestimet e veta, e më vonë njeriu mund t’i vrojtojë në vetvete. Ky vetëvrojtim, pra vrojtim që zë fill mbi bazë të rregullt, me të kuptuarit paraprak të gjendjes së vetëdijes dhe të funksioneve të ndryshme, paraqet bazën e vetëstudimit; me fjalë të tjera, ky është fillimi i psikologjisë.

Është shumë me rëndësi të mbahet mend se me rastin e vrojtimit të funksioneve të ndryshme është e dobishme që njëkohësisht të vrojtohet edhe raporti e tyre kundrejt gjendjeve të ndryshme të vetëdijes.

Marrim tri gjendjet e vetëdijes – gjumin, gjendjen zgjuar dhe lirishtat (lëndinat) e mundshme të vetëdijes për veten dhe katër funksionet – atë mendimtar, emocional, instiktiv dhe motorik. Që të katër funksionet mund të manifestohen në gjumë, por në atë rast shfaqja e tyre është e paqëllimshme dhe e pasigurt. Ato nuk mund të shfrytëzohen dot, përpos që zhvillohen vetvetiu. Në gjendjen e vetëdijes zgjuar, përkatësisht të vetëdijes relative, ato në masë të caktuar mund të shërbejnë për orientimin tonë. Rezultatet e tyre mund të krahasohen, të verifikohen, të korrigjohen, dhe megjithëqë mund të krijojnë shumë iluzione, ne në gjendjen e zakonshme megjithatë nuk kemi asgjë tjetër dhe duhet prej tyre të bëjmë atë që mundemi. Sikur ta dinim sesa ka vrojtime të gabuara, teori të gabuara, mendime të gabuara dhe përfundime të gabuara të bëra në këtë gjendje, plotësisht do të pushonim t’i besonim vetvetes. Njerëzit, ndërkaq, nuk vërejnë sesa vrojtimet e tyre dhe teoritë e tyre mund të jenë të lëkundshme dhe vazhdojnë t’u besojnë atyre. Kjo i pengon të dallojnë ato çastet e rralla kur funksionet e tyre shprehen së bashku me rrezëllimat e gjendjes së tretë të vetëdijes, përkatësisht të vetëdijes për veten.

Krejt kjo do të thotë se secili prej këtyre katër funksioneve mund të shfaqet në secilën nga këto tri gjendjet e përmendura të vetëdijes. Rezultatet, ndërkaq, janë krejtësisht të ndryshme. Kur të mësohemi t’i vrojtojmë këto rezultate dhe dallimet midis tyre, do ta kuptojmë raportin e vërtetë që ekziston midis funksioneve dhe gjendjeve të vetëdijes.

    Por para se madje edhe të fillojmë t’i shqyrtojmë dallimet midis funksioneve duke marrë parasysh gjendjet e vetëdijes, është e domosdoshme të kuptojmë se vetëdija e njeriut dhe funksionet e njeriut janë dukuri plotësisht të ndryshme, se janë krejtësisht të natyrave të ndryshme dhe të varura nga shkaktarë të ndryshëm dhe se njëra mund të ekzistojë pa tjetrën. Funksionet mund të ekzistojnë pa vetëdijen, dhe vetëdija mund të ekzistojë pa funksionet.

    Fund i ligjëratës së parë

(1)    (2)