Vetëdija për veten është gjendje në të cilën njeriu bëhet objektiv kundrejt vetvetes, kurse vetëdija objektive është gjendje në të cilën vihet në kontakt me botën e vërtetë, përkatësisht me botën objektive prej së cilës tani e ndajnë shqisat, ëndrrat dhe gjendjet subjektive të vetëdijes.

LIGJËRATA E DYTË

Në studimin tim të mëtejmë për njeriun, tani duhet më detajisht të flasim mbi gjendjet e ndryshme të vetëdijes.

Siç kam thënë, ekzistojnë katër gjendje të mundshme të vetëdijes: gjumi, “gjendja zgjuar”, vetëdija për veten dhe vetëdija objektive. Njeriu, ndërkaq, jeton vetëm në dy: pjesërisht në gjumë dhe pjesërisht në gjendjen që ngandonjëherë quhet “vetëdije e zgjuar”. Kjo është si të kesh shtëpinë në katër kate e të jetosh vetëm në dy më të ulëtit.

E para, përkatësisht gjendja më e ulët e vetëdijes është gjumi. Kjo është gjendje e cila është pastër subjektive dhe pasive. Njeriu është i rrethuar nga ëndrrat, kurse të gjitha funksionet e tij psikike punojnë pa kurrfarë drejtimi. Në gjumë nuk ka logjikë, s’ka konsekuencë, s’ka shkaqe dhe pasoja. Nëpër mendje kalojnë fotografi të pastra subjektive – shprehje të përvojave të kaluara apo shprehje të perceptimeve të paqarta momentale, siç janë tingujt që depërtojnë gjer tek shtrati, prekjet që vijnë gjer tek trupi, dhembjet e panjohura, ndjesia e tendosjes së muskujve – të cilat në kujtesë lënë gjurmë shumë të dobët, apo, edhe më shpesh, nuk lënë gjurmë fare.

E dyta shkallë e vetëdishmërisë zë fill kur njeriu zgjohet. Gjendja e dytë, gjendje në të cilën momentalisht ndodhemi dhe në të cilën punojmë, flasim, mendojmë se jemi qenie të vetëdijshme e kështu me radhë, shpesh quhet “vetëdije e zgjuar” apo “vetëdije e pastër”, porse ajo në të vërtetë ka qenë dashur të mbiquhet “gjumi zgjuar” gjegjësisht “vetëdija relative”. Ky termini i fundit do të sqarohet më vonë.

Duhet të kuptohet se gjendja e parë e vetëdijes, e ai është gjumi, nuk zhduket me zënien fill të së dytës, do të thotë se nuk zhduket kur njeriu zgjohet. Gjumi mbetet edhe më tutje, me të gjitha ëndrrat dhe mbresat e tij, vetëm se i bashkëngjitet një qëndrim pakëz më kritik ndaj atyre mbresave, mendimet janë pak më të lidhura dhe aktiviteti është më i disiplinuar, ashtu që shkaku i gjallërisë së mbresave shqisore, dëshirave dhe ndjenjave, e veçanërisht shkaku i ndjesisë së kundërvënies, gjegjësisht i pamundësisë, e cila në gjumë fare nuk ekziston, ëndrrat bëhen të padukshme, pikërisht siç hëna dhe yjet bëhen të padukshëm gjatë dritës së diellit. Ato (ëndrrat dhe mbresat), ndërkaq, janë të pranishme dhe shpeshherë ndikojnë në të gjithë mendimet, ndjenjat dhe veprimet tona – ngandonjëherë madje edhe më shumë sesa aq që ne në atë moment vërtet e kuptojmë.

Lidhur me këtë më duhet të them menjëherë se nuk mendoj për atë që në psikologjinë bashkëkohore quhet “ndërdije” apo “mendja e ndërdijshme”. Këto thjeshtë janë terme të gabuara që nuk thonë asgjë e të cilat nuk kanë të bëjnë me kurrfarë faktesh të vërteta. Në ne nuk ka asgjë që është përherë e ndërdijshme, sepse nuk ka asgjë që është përherë e vetëdijshme; nuk ka as “mendje të ndërdijshme”, nga arsyeja e thjeshtë se nuk ekziston “mendja e vetëdijshme”. Më vonë do të shihni sesi është ardhur gjer tek këto gabime, si kjo terminologji e gabuar ka lindur dhe se si është bërë pothuajse e gjithëpranueshme.

T’u kthehemi, ndërkaq, gjendjeve të vetëdijes të cilat vërtet ekzistojnë. E para është gjumi. E dyta është “gjumi i zgjuar” apo “vetëdija relative”.

Gjendja e parë, si veç kam thënë, është pastër subjektive. E dyta është më pak subjektive. Njeriu veç i dallon: “unë” dhe “jo unë”, në kuptimin e trupit të vet dhe objekteve që prej tij dallojnë, dhe është në gjendje që në masë të caktuar në mes tyre të orientohet dhe të njohë pozitën e tyre dhe vetitë. Nuk mund të thuhet, ndërkaq, se ai në këtë gjendje është i zgjuar, pasi që në të tepër shumë ndikojnë ëndrrat dhe pasi që në të vërtetë më shumë jeton në ëndrra sesa në realitet. Të gjitha absurditeteve dhe të gjitha kundërthënieve tek njeriu, dhe në jetën njerëzore përgjithësisht, ua gjejmë sqarimet kur të kuptojmë se njerëzit jetojnë në gjumë, se krejt çfarë bëjnë e bëjnë në gjumë dhe nuk e dinë se flenë.

E dobishme është të kihet në mendje se këtu gjendet kuptimi i brendshëm i shumë mësimeve të lashta. Neve më së miri na është i njohur krishterimi, respektivisht mësimet e Ungjijve, ku ideja se njerëzit jetojnë në gjumë dhe se më parë duhet të zgjohen paraqet bazën e të gjitha shpjegimeve të jetës së njeriut, megjithëqë kjo tepër rrallë kuptohet ashtu siç do të duhej kuptuar.

Çështja është, sakaq, se në ç’mënyrë njeriu mund të zgjohet?

Mësimi i Ungjijve kërkon zgjim, por nuk thotë sesi të zgjohemi.

Të studiuarit psikologjik të vetëdijes, ndërkaq, tregon se vetëm kur njeriu e kupton se fle mund të thuhet se është në rrugë për t’u zgjuar. Kurrë nuk mund të zgjohet nëse nuk e kupton se fle.

Këto dy gjendje, gjumi dhe gjumi zgjuar, janë dy gjendjet e vetëdijes në të cilat jetojmë. Krahas këtyre ekzistojnë edhe dy gjendje të mundshme, porse në to mund të kemi qasje vetëm pas një lufte të rëndë dhe afatgjate.

Këto dy gjendje të larta të vetëdijes quhen “vetëdija për veten” dhe “vetëdija objektive”.

Ne në parim konsiderojmë se vetëdijen për veten e posedojmë, gjegjësisht se për veten jemi të vetëdijshëm apo se në çdo rast mund të jemi, kurdo që dëshirojmë. “Vetëdija për veten” ndërkaq, paraqet gjendje të cilën vetvetes ia atribuojmë pa kurrfarë të drejte. “Vetëdija objektive” është gjendje mbi të cilën asgjë nuk dimë.

Definicioni tjetër i katër gjendjeve të vetëdijes mund të jepet nga pikëpamja e mundësisë për njohjen e së vërtetës.

- Në gjendjen e parë të vetëdijes, e ky është gjumi, mbi të vërtetën nuk mund të dimë asgjë. Edhe nëse gjer tek ne depërtojnë disa vrojtime e ndjesi, edhe ato do të përzihen me ëndrrat. Derisa flemë nuk jemi në gjendje t’i dallojmë ëndrrën nga realiteti.

- Në gjendjen e dytë të vetëdijes, e kjo është gjumi zgjuar, mund ta dimë vetëm të vërtetën relative, dhe prej aty buron shprehja vetëdija relative.

- Në gjendjen e tretë të vetëdijes, respektivisht në gjendjen e vetëdijshme për veten, mund ta dimë të vërtetën e plotë për veten tonë.

- Në gjendjen e katërt të vetëdijes, kjo është gjendja e vetëdijes objektive, do të duhej të dinim të vërtetën e plotë për të gjitha: jemi në mundësinë që t’i studiojmë “gjërat për veten”, “botën në vetëqenien e vet”.

Kjo prej nesh është aq larg saqë mbi këtë nuk mundemi madje as të mendojmë në mënyrën e duhur, dhe duhet të provojmë të kuptojmë se madje edhe xixat e vetëdijes objektive mund të lajmërohen vetëm në gjendjen plotësisht të zhvilluar të vetëdijes për veten.

Në gjendjen e gjumit mund të kemi vezullime të vetëdijes relative. Në gjendjen e vetëdijes relative mund të kemi vezullime të vetëdijes për veten. Por po dëshiruam perioda më të gjata, e jo vetëm vezullime të vetëdijes për veten, duhet ta kuptojmë se ato nuk do të vinë vetvetiu. Për këtë nevojitet aktiviteti i vullnetshëm. Kjo do të thotë se shpeshtësia dhe kohëzgjatja e çasteve të vetëdijes për veten varet nga kontrolli që njeriu ka mbi veten. Prandaj, kjo do të thotë se vullneti dhe vetëdija janë po e njëjta gjë, ose të themi më ndryshe: aspekte të së njëjtës gjë.

Këtu duhet të kuptojmë se pengesën e parë në rrugën e njeriut kah zhvillimi i vetëdijes për veten e paraqet bindja e tij se këtë veç e ka, gjegjësisht se në çdo rast mund ta ketë, kurdo këtë ta dëshirojë. Është tepër vështirë ta bindësh dikë se nuk është i vetëdijshëm dhe se i tillë nuk mund të jetë kur të dëshirojë. E kjo është jashtëzakonisht vështirë për arsye se këtu natyra e sajon një trik interesant.

Po qe se dikë e pyesni se a është i vetëdijshëm apo nëse i thoni se nuk është i tillë, do t’ju përgjigjet se është i vetëdijshëm dhe se është absurditet t’i thoni se s’është, duke qenë se ju dëgjon dhe ju kupton. Dhe do të ketë plotësisht të drejtë, megjithëqë njëkohësisht do të jetë në mashtrim të madh. Ky është triku që natyra e sajon. Do të ketë të drejtë, pasi që pyetjet tuaja, gjegjësisht vërejtjet e tua, për një çast, e kanë bërë paksa të vetëdijshëm. Që në momentin tjetër ajo vetëdije do të zhduket. Ai, pra, do të mbajë mend se çfarë e keni pyetur dhe çfarë ai ju është përgjigjur dhe, pa dyshim, se vetveten do ta konsiderojë të vetëdijshëm.

Pra, të shkapuriturit e vetëdijes për veten paraqet punë të rëndë dhe afatgjate. E si dikush mund ta pranojë atë punë nëse mendon se veç e ka pikërisht atë gjë e cila i premtohet si rezultat i asaj pune të rëndë dhe afatgjate? Natyrisht se njeriu këtë punë nuk do ta fillojë dhe nuk do ta shohë të domosdoshme derisa të mos bindet se nuk ka vetëdije për veten dhe asgjë nga ajo që lidhet me këtë, e kjo është veçantia apo individualiteti, vullneti dhe “uni” i përhershëm.

Kjo na dërgon tek pyetja mbi shkollat, duke qenë se metodat për zhvillimin e vetëdijes për veten, të veçantisë, të unit të përhershëm dhe vullnetit mund ta japin vetëm shkollat e veçanta. Kjo duhet të jetë e qartë.

Njerëzit të cilët gjenden në nivelin e vetëdijes relative nuk janë në gjendje që këto metoda t’i gjejnë vetë; kurse këto metoda nuk mund të përshkruhen në libra, as të mësohen në shkollat e zakonshme, nga arsyeja e thjeshtë se, për njerëz të ndryshëm, edhe ato janë të ndryshme dhe - sepse nuk ka metodë universale e cila do të ishte njëlloj e zbatueshme tek të gjithë.

Me fjalë tjera, kjo do të thotë se atyre që dëshirojnë ta ndryshojnë gjendjen e vet të vetëdijes iu nevojitet shkolla. Ata, ndërkaq, duhet më së pari ta ndjejnë atë nevojë të tyren. Gjithnjë derisa mendojnë se munden vetë të bëjnë diçka, nga shkolla nuk do të mund të kenë kurrfarë dobie, madje edhe sikur ta kenë gjetur shkollën. Shkollat ekzistojnë vetëm për ata që iu nevojiten dhe të cilët e dinë se për to kanë nevojë.

Vazhdon...

(2) (3)