PASQYRA E SHKURTĖR E MENDIMEVE QĖ DUHET MBAJTUR
MEND
Thesari gjendet i fshehur nė thellėsi tuajėn.
Pėrgjigjet e dėshirave tė zemrės suaj gjurmojini nė brendi tė vetvetes!
Fshehtėsia e madhe, zgjidhjen e sė cilės e
posedonin njerėzit e shquar tė tė gjitha epokave, ndodhet nė aftėsinė e tyre
tė tė zbuluarit dhe tė lirimit tė fuqisė sė ndėrdijes sė vet. Edhe ju jeni
nė gjendje ta bėni po kėtė.
Ndėrdija i di pėrgjigjet e tė gjitha pyetjeve.
Po qe se, mu para se tė bini nė gjumė, ndėrdijes suaj i thuani: "Dėshiroj tė
zgjohem nė ora gjashtė", ajo do t'ju zgjojė pikėrisht nė atė kohė.
Ndėrdija ėshtė ndėrtues i trupit tuaj dhe
ėshtė nė gjendje qė t'ju shėrojė. Ēdo natė thellohuni nė gjumė duke menduar
pėr shėndet tė pėrsosur dhe ndėrdija juaj si shėrbėtor besnik do ta kryejė
urdhrin tuaj.
Ēdo mendim ėshtė shkak, ndėrsa ēdo veti pasojė
e saj.
Po deshėt tė shkruani ndonjė libėr a ndonjė
pjesė teatrale, tė mbani ndonjė ligjėratė tė suksesshme, dėshirėn tuaj me
kujdes dhe me dashuri shprehjani ndėrdijes suaj. Ajo, jini tė bindur, do
t'jua plotėsoj atė.
Njeriu ėshtė sikurse kapiteni qe drejton
anijen. Vetėm urdhrat me vend e ēojnė anijen nė liman. Prandaj, edhe ju pa
tjetėr t'i jepni urdhra ndėrdijes suaj, e cila drejton pėrvojat tuaja ( tė
keni mendime dhe pėrfytyrim tė rregullt ).
Asnjėherė mos i pėrdorni shprehjet: Kjo ėshtė
shumė e shtrenjtė. Ose: Nuk jam nė gjendje ta bėj kėtė". Ndėrdija gjithnjė
do t'ju kuptojė me seriozitet dhe do tė pėrpiqet tė mos i fitoni paratė,
gjegjėsisht qė tė mos aftėsoheni pėr atė se ēka synoni. Nė vend tė kėsaj
thuajini vetes: "Me ndihmėn e ndėrdijes sime jam nė gjendje tė bėj ēdo gjė".
Ligji i jetės ėshtė ligj i besimit. Besimi
ėshtė mendim i lindur nė mendje. Mos besoni nė gjėra qė ju shkaktojnė dėm e
dhembje. Besoni se ndėrdija ėshtė nė gjendje t'ju frymėzojė, t'ju japė
forcė, si dhe t'ju ēojė kah njė ardhmėri mė e mirė. Suksesi jetėsor ėshtė
plotėsisht proporcional me besimin nė sukses.
Po qe se i ndryshoni mendimet tuaja, do ta
ndryshoni fatin tuaj.
SI PUNON MENDJA E NJERIUT
Secili prej nesh ka mendje dhe do tė duhej tė di
se si ta shfrytėzojė atė. Janė dy nivele tė mendjes sė njeriut: i vetėdijes
ose racional, si dhe i ndėrdijes ose irracional. Njeriu mendon me pjesėn e
vetėdijshme tė mendjes sė vet. E tėra qė e mendon shkon nė ndėrdije, pastaj,
si forcė krijuese, nga thellėsitė e veta, udhėheq veprimet e njeriut. Pra,
ndėrdija ėshtė selia e tė gjitha ndjenjave, por edhe pjesė krijuese e
personit. Po qe se mendoni pėr diēka tė mirė, e mira do t'ju ngjajė; po qe
se keni mendime tė kėqija, do t`ju pasojnė ngjarjet e kėqija. Mendja e
njeriut pikėrisht nė kėtė mėnyrė punon.
Si pikėnisje duhet pasur ndėrmend me sa vijon:
Kur ndėrdija pranon ndonjė mendim, nė tė njėjtin ēast ajo fillon ta
realizojė atė. Ky ligj i ndėrdijes vlen si pėr mendime pozitive, ashtu edhe
pėr ato negative. Po qe se atė e drejtojnė idetė i kėqija, ndėrdija sjell
mossuksese, paaftėsi, shtrėngim. Po qe se tė menduarit tuaj ėshtė harmonik
dhe konstruktiv, do tė kėnaqeni me shėndet tė pėrsosur, me begati dhe me
suksese.
Qetėsia shpirtėrore dhe trupi i shėndoshė janė
rezultat i domosdoshėm i tė menduarit pozitiv. Ēdo gjė qė mendimisht dhe
emotivisht e paraqitni si tė vėrtetė, ndėrdija juaj do ta pranojė dhe do ta
inkuadrojė atė nė pėrvojėn tuaj. Pra, ėshtė e nevojshme qė vetėm ta
lajmėroni ndėrdijen tuaj pėr tė pranuan mendimin tuaj pozitiv dhe, sipas
ligjit tė ndėrdijes, do tė pėrjetoni qetėsi, do tė arrini nė pozitė tė
dėshiruar shoqėrore e tė ngjashme. Juve ju mbetet vetėm qė tė urdhėroni,
ndėrkaq ndėrdija besnikėrisht do ta reprodukojė atė mendim qė e pėrmban ai
urdhėr. Shkurt, ndėrdija reagon ose pėrgjigjet nė pajtim me natyrėn e
mendimeve tė cilat roiten nė vetėdije.
Psikologėt dhe psikiatrit me ngulm pohojnė se
ēdo kalim mendimesh nė ndėrdije i pėrgjigjet procesi kimik i caktuar nė
qelizėn e trurit. Me tė pranuar idenė, ndėrdija nė tė njėjtin ēast fillon ta
zbatojė atė nė praktikė. Gjatė kėsaj ajo shėrbehet me tėrė njohurinė
jetėsore tė grumbulluar deri nė atė moment, duke u mbėshtetur nė forcėn e
paskajshme, si edhe nė energjinė e nė menēurinė qė e ka secili prej nesh.
Qėllimit tė vet ajo ia nėnshtron tė gjitha ligjet natyrore. Ndonjėherė deri
te zgjidhja arrihet aty pėr aty, por ka raste kur duhet pritur me ditė, me
javė ose edhe mė gjatė. Rrugėt e saj janė tė paarritshme.
Dallimi ndėrmjet vetėdijes dhe ndėrdijes
Duhet ditur se nuk janė nė pyetje dy mendje tė
ndryshme, por dy fusha tė aktivitetit nė brendi tė njė mendjeje. Vetėdija
ėshtė pjesė e mendjes qė mendon. Asaj i takon aktiviteti i tė pėrcaktuarit,
i tė zgjedhurit, p.sh.: i zgjedhni librat qė do t'i lexoni, vendin ku do tė
banoni, personin me tė cilin do tė jetoni. Me njė fjalė, vetėdija i bie
vendimet.
Nga ana tjetėr, zemra juaj punon nė mėnyrė
automatike, pa ndėrhyrjen e vetėdijes, qė, gjithashtu, vlen edhe pėr
procesin e tretjes, tė qarkullimit tė gjakut dhe tė frymėmarrjes. Proceset e
caktuara janė tė pavarura nga vetėdija.
Siē ėshtė thėnė, ndėrdija pranon ēdo gjė qė i
ofrohet, gjegjėsisht atė se nė ēka beson vetėdija. Ndėrdija nuk mendon. Nuk
dyshon e as nuk hyn nė diskutime. I ngjan shumė arės qė pranon ēdo lloj
fare, qoftė ajo e mirė a e keqe. Vetėm mendimet janė vepruese dhe, nė pajtim
me shembullin e cekur, mund tė identifikohen me farėn. Mendimet negative
shkatėrruese e kanė tė njėjtin efekt edhe nė ndėrdije dhe, pas njė kohe tė
duhur, gjithnjė lajmėrohen si pėrjetim pėrkatės.
Mbani mend se ndėrdija nuk merret me tė
menduarit pėr atė se a janė mendimet tuaja tė mira a tė liga, tė vėrteta a
tė pavėrteta, por ajo reagon sipas natyrės sė mendimeve qė i ofrohen. Po qe
se, p,sh., ndonjė fakt e pranoni me vetėdije, edhe pse ai ėshtė i pavėrtetė,
ndėrdija juaj do ta pranojė si tė vėrtetė dhe do tė pėrpiqet qė t'ju sjellė
rezultate gjegjėse.
Eksperimentet psikologjike
Eksperimentet e panumėrta (psikologėt dhe
ekspertėt tjerė i kanė kryer me persona tė hipnotizuar) dėftojnė se ndėrdija
nuk, ėshtė e aftė pėr ēfarėdo zgjidhje a krahasim tė domosdoshėm tė procesit
tė tė pėrfunduarit. Me fjalė tė tjera, ndėrdija pranon dhe adapton ēdo
mendim qė i pėrcillet, sado qė ai tė jetė i pavėrtetė. Duke pranuar atė, ajo
menjėherė i aktivizon mekanizmat e vet dhe reagon nė pėrputhje me natyrėn e
vet.
Ja njė shembull qė na tregon se nė ē'masė
ndėrdija i nėnshtrohet sugjestionit: Po qe se hipnotizuesi urdhėron personin
e hipnotizuar ta pranojė identitetin e Napolionit ose tė shndėrrohet nė qen,
ai, pa luhatje, do tė mishėrohet me rolin e caktuar, do ta ndėrrojė
plotėsisht personalitetin e vet. Ngjashėm, me kėtė, po qe se hipnotizuesi ia
imponon pacientit tė menduarit se, p.sh., i kruhet shpina, se i rrjedh gjaku
nga hundėt, se ka tė ftohtė ose se ėshtė shndėrruar nė bust mermeri, ai do
ta dėgjojė atė duke i lėnė pas dore tė gjitha elementet e sė vėrtetės qė nuk
i pėrgjigjen kėsaj ideje.
Tė gjithė kėta shembuj tė thjeshtė tregojnė
dallimin ndėrmjet pjesės sė vetėdijshme tė mendjes dhe ndėrdijes qė ėshtė
abstrakte, joselektive dhe e cila pranon ēdo mendim qė vetėdija e beson si
tė vėrtetė. Nga kjo rrjedh rėndėsia e tė pėrcaktuarit tė secilit prej nesh
qė me rastin e zgjedhjes sė mendimeve tė veta, u pėrmbahet atyre qė i
kontribuojnė fatit, shėndetit dhe kėnaqėsisė.
Mendja objektive dhe subjektive
Vetėdija ndonjėherė quhet mendje objektive,
sepse merret me pamjen e jashtme. Mendja objektive ka pėr detyrė njohjen e
botės objektive. Pėr kėtė qėllim asaj i shėrbejnė pesė ndjenja fizike. Ajo
ėshtė udhėrrėfyese dhe drejtuese e tė gjitha kontakteve tė njeriut me
rrethin. Tė gjitha njohuritė qė i posedoni i keni fituar me ndihmėn e tė
pesė ndjenjave. Mendja objektive mėson me anė tė vėshtrimit, tė pėrvojės dhe
tė arsimimit. Siē ėshtė thėnė mė parė, funksioni mė i rėndėsishėm i mendjes
objektive ėshtė tė pėrfunduarit.
Paramendoni se jeni turist nė Los Anxhelos. Nė
bazė tė vėshtrimit tė parqeve, tė kopshteve, tė ndėrtesave madhėshtore dhe
tė shtėpive e banesave luksoze do tė vini nė pėrfundim se keni tė bėni me
njė qytet shumė tė bukur. Kjo ėshtė mėnyra se si vepron mendja juaj
objektive.
Ndėrdija shpeshherė quhet mendje subjektive.
Detyra e mendjes subjektive ėshtė qė ta njohė rrethin e vet, por duke mos i
shfrytėzuar tė pesė ndjenjat ekzistuese. Me fjalė tė tjera, mendja
subjektive sheh me ndihmėn e intuitės dhe paraqet selinė e tė gjitha
ndjenjave dhe depon e kujtimeve. Mendja subjektive vjen nė shprehje kur
ndjenjat objektive janė pasive. Shkurt, fjala ėshtė pėr pjesėn e mendjes sė
njeriut, e cila shpėrthen nė plan tė parė, nė momentin kur mendja objektive
kotet ose kur pushon.
Pra, mendja subjektive sheh dhe dėgjon, por
gjatė kėsaj kohe nuk i shfrytėzon as organet e tė parit dhe as ato tė tė
dėgjuarit. Ajo posedon aftėsi tė tė parafytyruarit. Mendja subjektive ėshtė
nė gjendje tė dalė nga trupi, tė udhėtojė nė viset e largėta dhe qė prej tė
kthehet me njohuri habitėsisht tė sakta dhe tė vėrteta. Me ndihmėn e mendjes
subjektive, secili prej nesh ėshtė nė gjendje t'i lexojė mendimet e tė
afėrmve tė vet a pėrmbajtjen e letrave tė mbyllura. Gjatė gjithė kėsaj,
mendja subjektive nuk shėrbehet me mjetet e zakonshme objektive tė
komunikimit. Secili qė dėshiron ta pėrvetėsojė aftėsinė e lutjes sė vėrtetė
doemos duhet ta kuptojė natyrėn dhe raportin ndėrmjet mendjes objektive dhe
asaj subjektive.
Ndėrdija nuk ėshtė e aftė pėr tė vendosur
Ndėrdija nuk ėshtė e aftė qė tė dyshojė nė
diēka, pėrkatėsisht nuk ėshtė nė gjendje tė kundėrvihet. Prandaj, secilin,
madje edhe sugjestionin e gabuar ajo e pranon si tė vėrtetė, si pėrvojė, si
veti a si ngjarje. Ēdo gjė qė i ndodh njeriut mbin nė mendime, tė cilat nė
formė tė besimit futen nė ndėrdije. Po qe se nė ndėrdijen tuaj edhe mė herėt
ka pasur keqkuptime, metoda e vetme pėr largimin e tyre ėshtė pėrsėritja e
pandėrprerė e mendimeve konstruktive dhe tė drejta, nė mėnyrė qė, mė nė
fund, ndėrdija juaj t'i pėrvetėsojė dhe t'i shndėrrojė ato nė shprehi tė
reja dhe tė shėndosha jetėsore, sepse ajo ėshtė selia e shprehive tė
njeriut.
Vetėdija nė mėnyrėn e vet tė tė menduarit
shkakton mihje tė thella nė ndėrdije, gjė qė ėshtė tejet e volitshme, po qe
se mendimet janė tė harmonishme, konstruktive dhe paqedashėse. Mirėpo, nėse
njeriun e kaplon frika, hallet ose e kaplojnė mendimet shkatėrruese tė
ndonjė forme tjetėr, shėrimin mund ta gjejė nėse e kupton dhe e njeh fuqinė
kolosale tė ndėrdijes. Sepse, me fuqinė e tė dėshiruarit fillon tė mendojė
pėr fatin, pėr lirinė dhe pėr shėndetin. Pra, po qe se sinqerisht dhe pa
luhatje synoni kah liria dhe kah fati, ndėrdija juaj, si fuqi krijuese, do
tė pėrkujdeset qė kėto me kėnaqėsi edhe t'i pėrjetoni.
Fuqia kolosale e sugjestionit
Besoj se lexuesi tash e ka mė tė qartė se
vetėdija paraqet "rojėn e portės" dhe se roli i saj kryesor ėshtė qė ta
ruajė ndėrdijen nga pėrshtypjet e rrejshme. Kėshtu qė, njė nga ligjet
themelore tė mendjes sė njeriut ėshtė ndikimi i madh i sugjestionit nė
ndėrdije. Siē ėshtė thėnė mė parė, ndėrdija nuk merret me tė krahasuarit e
as, me tė menduarit e pavarur, qė si funksion i takon vetėdijes. Ndėrdija,
thjesht, reagon ndaj mendimeve, gjegjėsisht ndaj pėrshtypjeve qė ia pėrcjell
vetėdija; nė asnjė moment ajo nuk ėshtė nė gjendje tė bėjė ēfarėdo
pėrcaktimi.
Ja njė shembull klasik tė fuqisė kolosale tė
sugjestionit: Merreni me mend sikur t'i afroheshit ndonjė udhėtari tė zbehur
nė anije e t'i thonit: "Dukeni shumė keq. Sa i zbehtė qė jeni?! Sigurisht
vuani nga sėmundja e detit. Mė lejoni t'ju pėrcjell deri nė kabinėn tuaj".
Udhėtari me siguri edhe mė shumė do tė zbehet. Sugjestioni juaj ėshtė
bashkuar me frikėn e tij. Kėshtu qė, ai do ta pranojė ndihmėn tuaj dhe do tė
fillojė tė vuaj nga simptomat e sėmundjes sė detit. Pra, sugjestioni negativ
ėshtė realizuar.
Reagimet e ndryshme ndaj sugjestionit tė njėjtė
Njerėzit e ndryshėm, sipas ndryshueshmėrisė sė
gjendjes sė ndėrdijes dhe tė sistemit tė besimit, reagojnė nė mėnyra tė
ndryshme ndaj sugjestionit tė njėjtė. Po qe se i drejtoheni p.sh., marinarit
me fjalėt: "Djalosh, paksa keq mė dukesh, mos tė mundon diē? Sikur vuan nga
sėmundja e detit?" Varėsisht nga temperamenti, marinari do t'ju buzėqeshė
ose do t'ju fyejė. Nė kėtė rast sugjestioni ka hasur nė murin e pathyeshėm,
sepse nė mendjen e marinarit bashkohet bindja e tij e fortė se nuk mund tė
sėmuret nga sėmundja e detit. Prandaj, tek ai sugjestioni nuk ka mundur tė
shkaktojė frikė, pėrkundrazi ia ka forcuar vetėbesimin.
Sipas fjalorit, sugjestionit, paraqet zgjuarjen
e mendimeve tė caktuara nė mendjen e ndokujt, gjegjėsisht nė procesin mendor
nė kuadėr tė tė cilit ndonjė mendim pranohet, adaptohet a jetėsohet. Nuk
duhet harruar se me anė tė sugjestionit, ndėrdijes nuk mund t'i imponohet
asgjė kundėr dėshirės sė pjesės sė vetėdijshme tė mendjes. Me fjalė tė
tjera, vetėdija ka fuqi ta refuzojė secilin sugjestion. Nė rastin e
lartpėrmendur, marinari nuk i frikohet sėmundjes sė detit. Ai ėshtė i bindur
se ajo kurrė nuk mund ta shtrijė, prandaj sugjestioni negativ tek ai,
thjesht, nuk mund tė ngjallė frikė. Tek udhėtari i parė, ndėrkaq,
sugjestioni nė plan tė parė e vė frikėsimin e tij tė fshehur nga tė
menduarit. Dhe mu kėta faktorė tė brendshėm subjektivė drejtojnė jetėn e
secilit prej nesh. Sugjestioni nga vetvetiu nuk ka kurrfarė fuqie, por vetėm
nėse pėrvetėsohet nga ndėrdija.
Vazhdon...
(1)
(2)
(4)
(5)
|