religjionipll1

Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegëza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Tema të tjera 2 - Religjionet, prejardhja dhe llojet (1)

www.explorerunivers.com

RELIGJIONET, PREJARDHJA DHE LLOJET (1)

Në komunitetet e para të njerëzimit përfytyrimet religjioze ishin të lidhura në mënyrë direkte me pasqyrimet ose shprehjet imagjinare të realitetit natyror e shoqëror, të fenomeneve natyrore, të lidhjeve të rrjedhës së tyre të shkaqeve e të fakteve si dhe marrëdhënieve shoqërore të atëhershme.

Religjioni (latinisht: religiare që don të thotë të lidhesh), si formë më e vjetër e vetëdijes dhe botëkuptimit njerëzor, konsiderohet si një lidhje e komunitetit të caktuar shoqëror të klanit, fisit, individit me një qenie mbinatyrore.

Religjioni është sistem i besimeve dhe ritualeve që i drejtohen një qenie supreme – të shenjtë. Religjioni ekziston që nga ekzistimi i njeriut dhe ka të bëjë me mënyrat e organizuara shoqërore të mendimit, ngjarjeve dhe veprimeve që aludojnë ne ekzistimin e supernatyrës.

Religjionet e para kanë qenë të formës anemiste (besimi në fuqitë hyjnore) dhe totemiste (besimi në ndonjë qenie, shtazë, bimë apo gjësend), por më pas formohen trajtat e tjera të religjionit të cilat janë politeizmi (besimi në shumë perëndi) dhe monoteizmi (besimi në një perëndi).

Ka shumë mendime e keqkuptime në definimin e religjionit.

Përkufizimin e fesë, B. Wilson e jep edhe duke pohuar se çfarë nuk është feja.

Së pari, feja nuk mund të identifikohet me monoteizmin. Shumica e feve përfshijnë shumë perëndi e në disa fe të caktuara nuk ka fare zotër.

Së dyti, feja nuk mund të identifikohet me porositë morale. Ideja që zotët janë të interesuar se si sillemi në këtë botë është e huaj për disa fe.

Së treti, nuk është patjetër që feja të lidhet me shpjegimin se si bota u bë sikurse është. Së katërti, feja nuk mund të identifikohet me të mbinatyrshmen. Konfucianizmi ështëi lidhur me pranimin e harmonisë natyrore të botës.

Karakteristikat që i kanë të gjitha fetë janë se fetë përfshijnë një kompleks simbolesh, që revokojnë ndjenjat e nderimit ose frikës dhe janë të lidhura me ritualet ose ceremonialet. Ritualet e lidhura me fenë janë të shumëllojshme.

Veprimet e tyre mund të përfshijnë të folurit, të kënduarit, ngrënien e llojeve të caktuara të ushqimit, përmbajtja nga mosveprime të ndryshme etj. Edhe pse ekziston një numër i madh i feve, ato kanë një pikë të përbashkët: të adhurohet një qenie që ekziston mbi të gjithë pjestarët e tij.

SHUMËLLOJSHMËRIA E FEVE

ANIMIZMI

Animizmi është sistem i besimit që nuk pranon ndarjen e trupit dhe të shpirtit, të shpirtit nga materia. Kështu, është i bazuar në besimin se shpirtëra të tillë të personalizuara gjinden në kafshë, bimë dhe objekte tjera materiale, duke kryesuar në një shkallë ekzistencën e tyre. Kjo gjithashtu aludon edhe në atë se unifikimi i materies dhe shpirtit luan një rol në jetën e përditshme.

Fillimisht, shpirtërat ishin të sqaruara si shumë të ngjajshme me personat dhe tek më vonë, në religjionet jo-animiste në një drejtim të një zhvillimi ato humbin karakteristikën e tyre materiale dhe bëhen në një shkallë më të lartë të “gjallëruara”.

Antropologjisti Britanez Sir Edward Burnett Tylor në Kultura Primitive (1871) argumenton se ky besim është më primitivi dhe forma më esenciale e religjionit. Megjithëse animizmi në vetvete nuk është religjion në sensin e zakonshëm të Perëndimit, ai përmban burimin mbi të cilin religjionet janë ndërtuar.

Origjina
Shumë autoritete pranojnë se ideja e shpirtit është bërthama krijuese e sistemit animist, se shpirtërat janë vetëm shpirtëra që e bënë veten të pavarur, dhe se shpirtërat e kafshëve, bimëve dhe objekteve janë të ndërtuara në analogjinë e njeriut.

Psikologu Zigmun Frojd mendonte se njeriu primitiv erdhi me sistemin animist duke vështruar fenomenin e fjetjes (duke përfshirë edhe ëndërrat) dhe të vdekjes që aq shumë i përngjajnë atij, dhe duke u orvatur të sqarojnë ato forma. Pikëfillimi i teorizimit të këtillë duhet të jetë problemi i vdekjes. Atë që njeriu primitiv e vështronte si çështje natyrore ishte zgjatja e pakufishme në jetë – pavdeksia. Ideja e vdekjes u pranua më vonë dhe me dyshim.

Termi
Animizmi ishte term i përdorur nga antropologjisti Sir E. B. Tylor si teori e propozuar e religjionit në librin e tij Kultura Primitive të vitit 1871. Ai e përdori me domethënien “besim në shpirtëra” (mistik, supernatyror, joempirik ose qenie të imagjinuara).

Larmia
Sot, animizmi ekziston në shumë shtete si në Zambi, Republikën Demokratike të Kongos, Bangladesh, Indi, Gabon, Indonezi, Japoni, Laos, Papua Guinea e Re, Peru, Filipine, Kanada, Rusi, Suedi, Tailandë, dhe SHBA.

TOTEMIZMI

Totem është çdo qenie që vëzhgon ose ndihmon një grup njerëzish, siç janë familja, klani ose fisi.

Totemi përkrah grupe më të mëdha se sa një person. Në lidhje familjare dhe brez, nëse stërgjyshi apikal i klanit është jonjeri ai quhet totem.

Normalisht, ky besim shoqërohet me mitin totemik.

Megjithëse termi është i origjinës Ojibwa (Oxhibvej), besimet totemiste nuk janë të limituara për Indianët - Amerikanët Vendas. Totemizëm i ngjashëm është gjetur edhe në pjesë të tjera të botës duke përfshirë Europën Perëndimore, Lindore, Afrikën, Australinë dhe rajonin e Arktikut. Shqiponja e xhveshur mund të konsiderohet totem për njerëzit e SHBA-ve edhepse nuk mbart mitologji shpirtërore në këta njerëz.

Në kohët moderne, disa njerëz, që nuk janë të përzier në praktikimin e një religjioni fisnor, kanë zgjedhur të adaptojnë një shpirt kafshe – ndihmës personal që ka një domethënie të veçantë për ta të cilin ata e quajnë totem. Besimtarët në lidhje me këta kafshë ndihmës mund të ndryshojnë. Hajmalitë janë gjithashtu totem.

Disa Amerikan vendas dhe pasues të tjerë të fiseve fisnore kanë një vështrim të zbehur për të tjerët të cilën adaptojnë kafshë toteme, duke argumentuar se një joanëtarë nuk mund vërtetë të kuptojë totemizmin ndaras nga konteksti kulturor, dhe më e keqja, ajo paraqet një komercializim të religjionit.

POLITEIZMI

Politeizmi është besim ose adhurim në shumë zotëra. Rrjedh nga fjala greke poly+theoi, - shumë zotëra. Religjioni antik ishte politeist. Besimi në shumë zotëra nuk ndalon besimin në një qenie të gjithëfuqishme, të gjithdijshme, si zotërues dhe prind (shpesh mbret dhe baba) të zotërave dhe njerëzimit.

Në besimet politeiste, zotërat janë të kuptuar si personazhe komplekse me status më të lartë ose më të ulët, me aftësi, nevoja, dëshira dhe histori individuale. Këto zotëra nuk janë gjithmonë të portretizuara në mitologji si qenie të gjithfuqishme ose të gjithdijshme, më shpesh, ato janë të portretizuara si të ngjashëm me njerëzit (antropomorfik) në trajtimin e personalitetit të tyre, por me fuqi, aftësi, dituri dhe perceptim më të madh individual.

Perceptimet filozofike të zotërave janë të ndryshëm në mënyrën se si ato përshkruhen në mitologji. Në traditat filozofike zotërat shihen si të përjetshëm, të përkryer dhe të plotfuqishëm. Neoplatonizmi mësonte ekzistimin e “Njëshit”, Zot i mrekullueshëm. “Një është Zoti” Plotini 204-270 p.e.s.

Për politeistët, zotërat kanë epitete të shumta, sejcili me rol të veçantë dhe të rëndësishëm, dhe kanë gjithdije apo autoritet mbi një fushë të jetës dhe të gjithësisë. Zotërat e Grekërve përdoreshin për të ilustruar këtë: zot mund të jetë një zot i muzikës, si Apollo, perëndesha e një lloji të ushqimit Demetra, ose perëndesha e dashurisë Afrodita.

Një perëndi mund të ketë një rol të pjesërishëm në hierarkinë e zotit, si Zeusi, Perëndia baba, ose një zot mund të jetë një zot i emërtuar për një fenomen të caktuar gjeografik, kozmologjik, të një rajoni, vendbanimi, lumi ose familje por gjithashtu idetë abstrakte siç është liria – Dionisi.

Në mitologji, perënditë mund të kenë rradhitje të kompleksuar shoqërore. Për shembull ato kanë shokë dhe armiq, gra (Zeusi dhe Hera) dhe dashnor (jolegjitim) (Zeusi me bashkëshortet e tij dhe fëmijët), ato përjetojnë emocione njerëzore siç është xhelozia, teket ose zemërimi i pakontrolluar (lufta ndërmjet Tiamat dhe Marduk) dhe ata mund të praktikojnë pabesi ose të jenë të dënuar.

Ata mund të lindin ose të vdesin (veçanërisht në mitologjinë skandinave), por që të rilindin.
Politeizmi i referohet ndershmërisë së ‘shumë hyjnive’, ku sejcili është i njohur si i pamvarur, me personalitet të veçantë, jo si një aspekt ose lloj i diçkaje tjetër. Sistemet e besimeve politeiste kanë një numër të hyjnive ose qenieve të shenjta. Qeniet e shenjta mund të përfshijnë shpirtëra, qenie njerëzore, paraardhës, ‘zotëra të vegjël’.

Në kulturat politeiste, hyjnitë mund të ndien si kompleks personazhesh. Shumë prej tyre kanë aftësi ose mundësi të veçanta por nuk janë të kufizuara në to. Një hyjneshë mund të jetë për shembull ‘hyjneshë e drithërave’ ose ‘hyjni e thurrjeve’, megjithëse ajo mund të ketë interes të veçantë në këtë fushë, njejtë si njeriu që është muziciente, ai është gjithashtu anëtar i një familje dhe shoqërie, dhe është pjesëmarrës në debate politike.

Kultura parakristiane e Europës dhe në të vërtetë shumë kultura nëpër botë, kanë qenë dhe në të shumtën e rasteve kanë mbetur politeiste, dhe politeizmi është duke u gjallëruar në Perëndim, shpesh duke u shoqëruar me kthimin e teksteve të vjetra, ritualeve dhe mënyrës së jetesës që ato e përshkruajnë.

Religjionet e kohëve të fundit përfshijnë politeizmin helenist, disa forma të Wicca dhe Asatru.

Shpesh këto do të tentojnë të rekonstruktojnë ose të rivendosin një sistem specifik të besimit parakristian, duke studjuar historinë dhe arkeologjinë, shkrimet e vjetra (të cilët do të mirren ose jo si të shenjta) dhe kulturën që përfshinë ajo, të rikrijojnë një spiritualitet të gjallëruar që funksionon në botën e sotme.

Shembuj të teksteve të vjetra janë Iliada, Odisea dhe Epi i Gilgameshit, ose Eda , shkrime këto që u referohen hyjnive dhe qenieve të tjera jo njerëzore.

HINDUIZMI

Pjesa më e madhe e Hinduve adhurojnë paraqitje të pafundme të njëqenësisë përfundimtare (Brahman) nëpërmjet një shumice perëndish dhe perëndeshash, mbi 300,000 prej tyre. Këto manifestime të shumta të perëndive dhe perëndeshave mishërohen brenda idhujve, tempujve, guruve, lumenjve, kafshëve, etj.

Hindutë e shohin pozicionin e tyre në këtë jetë si të bazuar në veprimet e tyre në një jetë të mëparshme. Nëse sjellja e tyre e mëparshme ishte e keqe, ata mund të përjetojnë vështirësi të jashtëzakonshme në këtë jetë. Synimi i një Hinduje është të çlirohet nga ligji i karma-s...të mos vazhdojë të rimishërohet më.

Ka tri rrugë të mundshme për t'i dhënë fund këtij cikli të karma-s:

1. T'i përkushtohesh me dashuri njërit prej perëndive dhe perëndeshave hindu;

2. Të rritesh në njohuri përmes meditimit të Brahman-it (njëqenësisë)...të kuptosh se rrethanat në jetë nuk janë reale, se vetja është një iluzion dhe vetëm Brahman-i është real;

3. T'i përkushtohesh një sërë ceremonish dhe ritesh fetare.

Në Hinduizëm, një person ka lirinë të zgjedhë si të punojë drejt përsosjes shpirtërore.

Hinduizmi ka edhe një spjegim të mundshëm për ekzistencën e së keqes dhe vuajtjes në botë.

Sipas Hinduizmit, vuajtja që përjeton çdo njeri, qoftë kjo sëmundje, ose uri ose fatkeqësi, është për faj të vetë personit, për shkak të veprimeve të tij të këqia, zakonisht në një jetë të mëparshme. Vetëm shpirti ka rëndësi i cili një ditë do të çlirohet nga cikli i rilindjeve dhe do të pushojë në paqe.

MONOTEIZMI

Në religjion, monoteizmi (nga greqishtja monos – një, dhe theos – Zot) është besim në ekzistimin e një hyjnie ose Zoti, ose në njëshmërinë e Zotit. Në kontekstin Perëndimor, koncepti i monoteizmit priret të dominohet nga koncepti i Zotit të Religjioneve të Abrahamit dhe konceptin Platonik të Zotit.

Sipërfaqësisht religjionet monoteiste edhe më tej mund të përfshijnë koncepte të pluralitetit të hyjnisë, për shembull Trinia në Kirshterizëm, ose nderimi i shenjtorëve, si dhe besimi në “shpirtërat më të vogël” siç janë engjujt dhe demonët.

Historikisht, monoteizmi shfaqet vonë ne Epokën e Bronztë në një proces gradual duke përfshirë nocionet henoteistike (devocion në një Zot por duke pranuar ekzistimin e zotërave të tjerë) dhe panenteistike (Zoti është krijues dhe/ose jep fuqi prapa Universit dhe është burim i moralit Universal).

JUDAIZMI

Judaizmi është më e vjetra e këtyre tri feve dhe i përket periudhës rreth 1000 vjet para Krishtit. Hebrenjtë e lashtë ishin endacakë që jetonin në Egjiptin antik dhe përreth tij.

Pofetët ose udhëheqësit e tyre fetarë pjesërisht i përshkruajnë idetë e tyre nga ekzistenca e besimeve fetare në rajon, por ndryshonin në besimin e tyre ndaj një Zoti të vetëm të gjithëfuqishëm.

Shumica e fqinjëve të tyre ishin politeistë. Hebrenjtë besonin se Zoti kërkonte bindje ndaj kodeve morale të rrepta dhe këmbëngulnin në pohimin për një monopol të vetvetes, duke e konsideruar besimin e tyre si të vetmen fe të vërtetë.

Deri në krijimin e Izraelit, pak vite pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, nuk kishte ndonjë shtet në të cilën Judaizmi të ishte fe zyrtare. Komunitetet izraelite mbijetuan në Europë, Afrikën Veriore dhe Azi, megjithëse ata shpesh janë persekutuar - duke arritur kulmin në vrasjen e miliona çifutëve prej nazistëve në kampet e përqëndrimit gjatë luftës.

Qëndrimi më i mirë Judaik për monoteizmin shfaqet në lutjet Shema, Dhjetë Urdhërat dhe Maimonidet – 13 Principet e Besimit.

Principi i dytë: “Zoti, Shkaku i gjithçkasë, është një. Kjo nuk don të thotë një i një çifti, as një si një specie, as një si në objekt që është bërë nga shumë elemente. Zoti është një unitet si asnjë unitet tjetër. Kjo është e thënë në Torah (Deuteronomy 6:4). “Dëgjo Izrael, ZOTI është hyjnia jonë, ZOTI është një”.

KRISHTERIMI

Shumë pikëpmajje judaike u morën dhe u përfshinë si pjesë e Krishterimit. Jezusi ishte një izraelit orthodoks dhe Krishterimi nisi si një sekt i judaizmit; nuk është e qartë nëse Jezusi dëshironte të zbulonte një fe të veçantë.

Pasuesit e tij e konsideronin atë si Mesia – fjalë hebraike kjo që don të thoë “i shenjtëruari”, fjala greke për të cilin ishte “Krisht”. Paul, një qytetar romak greqishtfolës, ishte nismëtari kryesor i përhapjes së Krishterimit, duke e predikuar në Azinë e Vogël dhe Greqi.

Megjithëse fillimisht të krishterët u persekutuan egërsisht, perandori Konstandin e sanksionoi më në fund Krishterimin si fe zyrtare të Perandorisë Romake. Krishterimi u përhap duke u bërë një forcë mbizotëruese në kulturën perëndimore për dy mijëvjeçarët e tjerë.

Në ditët tona Krishterimi ka numrin më të madh të pasuesve dhe është përgjithësisht më i përhapur në botë. Mbi një miliard njerëz e konsiderojnë veten të krishterë, por ka shumë ndarje në kuptimin e teologjisë e të organizimit kishtar, degëzimet kryesore të së cilit janë Katolocizmi Romak, Protestantizmi dhe Orthodoksizmi Lindor.

Krishterimi deklaron besimin në një Zot. Historikisht, shumë kisha krishtere kanë mësuar se natyra e Zotit është një mister: derisa është unitet, Zoti gjithashtu manifestohet si tre entitete: Zoti si At, Zoti si Djalë dhe Zoti si Shpirt i Shenjtë (që kolektivisht quhet Trinitet), formula klasike e krishterimit “tre bëhen një”.

Natyra e vërtetë e Trinitetit mbahet si një mister i paspjegueshëm, i nxjerrur nga Testamenti i Ri, por është rezultat i debateve teologjike në Këshillin e Nikës më 325, e kodifikuar në vitin 381 dhe duke arritur zhvillimin e tij të plotë përgjatë punës së Etërve Kapadocian (Basili Fisnik, Gregori nga Nisa, Peter, dhe Gregori Naciancus, patrik i Konstantinopolit).

Sidoqoftë, disa kritik konsiderojnë se Krishterimi është formë e triteizmit. Derisa kjo mund të jetë e vërtetë në disa instanca, Krishterimi kuptohet si monoteism tripjesësh. Për çifutët dhe muslimanët, idea e Zotit si trinitet është heretike – konsiderohet i afërt me politeizmin.
“Unë besoj në një Zot” është çelësi i qëndrimit të Krishterëve.

Disa grupe Krishtere, siç janë Dëshmitarët e Jehovait dhe Uniteti i Rrëshajave, nuk mësojnë doktrinën e Trinitetit. Kisha Katolike Romake praktikon Respektimin e të Shenjtëve, që kritikët e quajnë formë e politeizmit.

ISLAMI

Islam don të thotë “Nënshtrim ndaj Zotit”. Në Islam, monoteizmi është absolutisht i qartë:

1. Thuaj: Ai, All-llahu është Një!

2. All-llahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë.

3. As s'ka lindur kë, as nuk është i lindur.

4. Dhe Atij askush nuk i është i barabartë.

Islami si parim të vetin e pranon njëshmërinë dhe unitetin e Zotit, fjala Arabe për monoteizmin është Teuhid që do me thënë “të qenurit një” do me thënë i vetëm, vetëm një në numër.

Shehadeti (që do me thënë dëshmi, deklarim), ose kredoja Islame, është deklarimi i besimit në njëshmërinë e Zotit (Allah në Arabisht) dhe profetësinë e Muhammedit p.q.m.t.

Transliterimi i shehadetit është ky: “eshhedu en la ilahe il-lalla ve eshhedu enne muhammeden abduhu ve resuluhu” që në përkthim don të thotë: Besoj dhe deklaroj se ekziston vetëm një Zot – All-llahu dhe se Muhammedi është rob dhe i dërguar i Tij ”.

Kjo deklaratë dhe besimi konsiderohet si i pari prej Pesë Shtyllave të Islamit. I dyti është realizimi i pesë lutjeve çdo ditë (pesë namazet) që paraprihen me larjen ceremoniale (abdesin).

Gjatë faljes, të gjithë muslimanët kthehen kah qyteti i shenjtë i Mekës, pavarsisht se në cilin vend dhe sa larg janë ata. Shtylla e tretë është mbajtja e Ramazanit, agjërimi prej lindjes së diellit deri në perëndimin e tij, për një muaj rresht.

E katërta është dhënia e lëmoshës (Zekati) e shpallur në ligjin Islamik. Dhe shtylla e fundit është që çdo musliman, sipas mundësive së paku njëherë në jetën e tij të shkojë në haxhillëk në Mekë.

Në bazë të Islamit, “njëshmëria e Zotit” është mësimi primar i të gjithë profetëve dhe të dërguarve të Zotit (duke përfshirë këtu edhe Jezusin edhe Moisiun), që u dërguan njerëzimit si udhëheqës. Islami e konsideron trinitetin si politeizëm dhe si shtrembërim të porosisë origjinale të Jezusit për njëshmërinë e Zotit.

Vazhdon...

Postuar nga Neo

(2) (3)