Pyetja e tretė
Shkenca ėshtė
zhvilluar jashtėzakonisht nė kėtė shekullin e fundit, por shkenca shpesh
duket aq e pashpirt. Ju folėt pėr meditimin si shkencė e brendshme. Ju
lutemi a mund tė na flisni pėr shkencėn dhe meditimin - nuk duhet ato tė
shkojnė dorė pėr dore?
Ato duhet tė shkojė
dorė pėr dore, por ju duhet tė kuptoni se as shkenca nuk mund tė bėhet
meditative as meditimi mund tė bėhet vetėm shkencė. Ato janė dy dimensione
tė ekzistencės njerėzore. Njė njeri mund tė jetė tė dyjat: ai mund tė jetė
njė shkencėtar nė laboratorin e tij, dhe ai mund tė jetė njė meditator nė
shtėpinė e tij. Derisa ai ėshtė duke medituar, ai duhet tė harrojė tė gjithė
rreth shkencės, derisa ai ėshtė duke bėrė hulumtime shkencore, ai duhet tė
harrojė tė gjithė rreth meditimit. Vetėm atėherė ato mund tė shkojnė dorė
pėr dore.
Ėshtė njė probleme
shumė komplekse dhe delikat nė tė. Problemi ėshtė se shkenca duhet tė jetė
objektive dhe meditimi duhet tė jetė subjektiv.
Nė shkencė mund tė
eksperimentoni; nė meditim ju nuk mund tė eksperimentoni, ju mund vetėm tė
pėrjetoni.
Nė shkencė metodė
ėshtė vėzhgimi, nė meditim metodė ėshtė pėrjetimi. Dhe ky ėshtė njė dallim i
madh.
Shkenca ka njė objekt
para saj. Ajo mund tė analizoj kėtė, ajo mund tė gjeni atė se prej ēfarė
ėshtė formuar, ajo mund tė shkoj nė vetė rrėnjėt - e molekulave, tė atomeve,
tė elektroneve, tė protoneve. Ajo mund tė vazhdoj duke analizuar pėr tė
gjetur shtresat e fundit. Por nė meditim nuk ka asnjė objekt - ka njė
subjektivitet.
Mė lejoni ta them kėtė
ndryshe: nė shkencė, shkencėtari punon me diēka; nė meditim ai punon me
qenien e tij ai nuk mund tė shkurtoj kėtė, ai nuk mund tė copėtoj kėtė.
Kush do ta shkurtoj atė? Kush do ta copėtoj atė? Ai vetė ėshtė ai. Kush do
tė vėzhgojė? Ai ėshtė ai.
Kėshtu qė nėse kjo
ėshtė kuptuar se shkenca dhe meditimi kanė kahje tė kundėrta tė lėvizjes,
njėra lėvizė jashtė, tjetra lėvizė brenda ato nuk duhet tė jenė armike.
Ato mund tė shkojnė dorė pėr dore, sepse te shkencėtari, ata tė dyja
takohen. Shkencėtari duhet tė jetė vigjilent nė mos pėrzierjen e tyre, ai
duhet tė jetė vigjilent qė nė kėrkimin shkencor ai tė mbetet objektiv dhe nė
meditim ti harroj tė gjitha objektivitetet dhe tė bėhet vetėm njė subjekt i
pastėr, njė dėshmitar i heshtur.
Nė shkencėtarin ėshtė
pika e takimit. Dhe kjo ka pėr tė ndodhė nė qoftė se ne do tė shpėtojmė
njerėzimin.
Pyetja e katėrt
Njėzet e pesė shekuj
mė parė nė Greqi ka pasur shumė shkolla mistere - Ju a jeni njė mistik? Ju
lutemi na thoni diēka pėr shkollėn e juaj mistere?
Ju nuk po e kuptoni
fjalėn mister apo fjalėn mistik apo fenomenin e mistikės apo tė njė
shkolle mistere. Nėse diēka mund tė thuhet pėr to, ato mė nuk do tė jenė
mistike.
Mistik ėshtė ai qė e
di por nuk mund ta thotė kėtė. Ai mund tė jetoj nė tė; ju mund ta shihni
kėtė nė sytė e tij, ju mund ta shihni kėtė nė gjestet e tij, ju mund ta
ndjeni kėtė nė prezencėn e tij, por nuk ka mėnyrė pėr ta shprehur kėtė. Kjo
nuk do tė thotė se mistiku qėndron i heshtur. Shumė mistik kanė qėndruar tė
heshtur pėr arsyen e thjeshtė se ēfarėdo qė ju thuhet bie shkurt; gjėja
esenciale qė ju doni tju thuhet nuk pėrshkruhet me fjalė. Kur ju i dėgjoni
fjalėt tuaja personale ju e dini se ajo qė dėshironi ta pėrcillni nuk ėshtė
pėrcjellė. Pėr kėtė arsye shumė mistik kanė mbetur tė heshtur.
Disa mistik kanė
zgjedhur tė flasin sepse kjo ėshtė e mundur pėr tė mos e thėnė
drejtpėrdrejtė, por pėr tė krijuar njė situatė me fjalė nė tė cilėn ėshtė
treguar nė mėnyrė indirekte.
Pėr shembull, nėse unė
qėndroj i heshtur vetėm pėr njė sekondė pikėrisht nė mes tė fjalisė ju
do ta ndjeni heshtjen time mė shumė se po tė kisha qėndruar pėr dy orė i
heshtur. Nėse unė kisha qėndruar i heshtur pėr dy orė kėtu, mendja juaj do
tė vazhdonte me llomotitje pėrbrenda; ajo nuk do tė qėndronte e heshtur. Por
kur unė jam duke ju folur juve, nėse unė befas mbetem i heshtur pėr njė
sekondė, mendja juaj nuk mund tė filloj tė llomotit sepse ėshtė aq shumė e
pėrfshirė nė dėgjim. Kur unė befas ndalem ajo bėhet edhe mė kurioze se ēfarė
unė do tė them. Njė zbrazėti e vogėl e heshtjes mund tju jap njė shije tė
vogėl e cila mund tju ēoj nė revolucionet e mėdha tė qenies suaj. Ka mjete
tė cilat mund tė krijohen qė nuk mund tju ndihmojnė drejtpėrdrejtė, por qė
mund tju ndihmojnė indirekt.
Pėr kėtė arsye mistiku
nuk mund tė jetė vetėm njė mistik, ai gjithashtu do tė jetė edhe mjeshtėr
e qė ėshtė njė art tėrėsisht i ndryshėm.
Kjo ėshtė arsyeja pse
ėshtė e mundur qė tė ketė mjeshtėr qė nuk janė mistik. Ata janė tė rreme,
ata nuk dinė asgjė, ata vetėm dinė artin e misterit. Ato mund tė krijojnė
mjete por ata nuk kanė asgjė pėr tė pėrcjellė. Ata mund tė bėjnė shtėpi, por
shtėpi ėshtė e zbrazėt.
Dhe ka mistikė tė
cilėt kanė shumė pėr tė dhėnė, por ata nuk dinė se si ta japin atė, ata janė
memec. Rrallė ndodh qė njė mjeshtėr dhe mistik tė ndodhė sė bashku nė njė
njeri - njė rastėsi. Atėherė mjeshtri mund ta menaxhoj. Ende pa e thėnė atė,
ai mund tė arrijnė tė tregojė atė, tju jep njė shije tė caktuara tė saj.
Mjetet e tij fare nuk do tė jenė tė rreme.
Pėr shembull, ėshtė
njė tregim i vjetėr.
Njė burrė kthehet nė
shtėpi nė mbrėmje. Gruaja e tij ėshtė e vdekur, ai ka fėmijė tė vegjėl, dhe
shtėpia ėshtė nė zjarr. Fėmijėt e vegjėl janė brenda duke luajtur dhe e tėrė
lagja ėshtė rreth shtėpisė duke i thirrur fėmijėt: Dilni jashtė! Shtėpia
ėshtė nė zjarr.
Por fėmijėt janė shumė
tė vegjėl; ata nuk e kuptojnė pse ata duhet tė dalin jashtė. Nė fakt, ata
kėnaqeshin nė flakė gjithandej rreth e rrotull, ēdo gjė digjej, ajo ishte
njė fishekzjarrė e egėr! Ata kurrė nuk kishin parė njė skenė kaq tė bukur,
dhe ata vallėzonin dhe ata luanin dhe ata nuk brengoseshin qė fqinjėt
bėrtisnin.
Nė atė moment babai
arrin nė shtėpi. Shtėpia ishte tėrėsisht nė flakė dhe fqinjėt i thonė: Ne
kemi bėrė ēdo gjė, por fėmijėt tuaj janė tė ēuditshėm - ata nuk dėgjojnė.
Dhe ata janė tė gėzuar sikur ajo ėshtė njė lojė.
Babai shkoi mė afėr
dhe bėrtiti: Unė i kam sjellė tė gjitha lodrat qė i keni kėrkuar. Unė i kam
sjellė tė gjitha lodrat.
Dhe ata tė gjithė
erdhėn duke dalė nga dera e fundit qė kishte mbetur, dhe filluan tė
kėrkojnė: Ku janė lodrat?
Babai iu tha: Mė
falni, lodrat do tju sjellė nesėr. Sot kjo ishte vetėm tju nxjerr jashtė.
Tash, kėto lodra ishin
vetėm mjete. Kėta fėmijė i kuptojnė lodrat, dhe ata i presin lodrat; ata nuk
e kuptojnė se shtėpia ėshtė nė zjarr dhe jeta e tyre ėshtė nė rrezik. Babai
gėnjeu, por a mund ti thoni atij se ėshtė gėnjeshtar? Ai thjesht krijoi njė
mjet, nga dashuria dhe dhembshuria dhe ai ka sukses ti nxjerrė fėmijėt
jashtė. Kur ai ua shpjegon atyre, ata e kuptojnė, dhe ai iu premton: Nesėr
lodrat do tė vijnė tek ju.
Por fėmijėt thonė:
Mos u mėrzit pėr lodrat, vetėn na fal sepse ne tė kemi nxitė tė gėnjesh. Ne
nuk kishte asnjė ide se ēfarė po ndodhte, ajo nuk ndodhi kurrė mė parė. Ne
nuk kishim pėrvojė.
Mjeshtri mund tė
krijojė, pėrmes fjalėve, lodra tė cilat ju nxjerri jashtė nga shtėpia e cila
ėshtė nė zjarr. Natyrisht, ju nuk do ti gjeni ato lodra, por ju do tė
kėrkoni falje nga mjeshtri: Ne ju detyruam tė gėnjeni. Ajo ishte
dhembshuria juaj, dashuria juaj, ajo ishte kujdesi dhe brengosja juaj.
Unė jam mistik dhe e
tėrė puna ime ėshtė shkolla ime mistere. Sannjasinėt e mia janė pjesė e
shkollės mistere. Nė Greqinė e lashtė ato shkolla mistere ishin shkollat
shumė tė vogla. Ky ėshtė njė universitet misterioz, ky ėshtė nėpėr gjithė
botėn. Por mos pyetni mė shumė. Pėr ēdokend kush me tė vėrtetė ėshtė i
interesuar, e vetmja mėnyrė pėr tė kuptuar ėshtė tė bėhet pjesė e kėtij
mėsimi mistik.
Pėrjetone kėtė, ky
ėshtė i vetmi shpjegim.
Pyetja e pestė
Ju lutem na flisni
diēka mė shumė rreth trinitetit tė shenjtė tė vėrtetės, dukurisė dhe
dashurisė.
E para: ju keni futur
dashurinė nė veten tuaj; ajo nuk ėshtė pjesė e trinitetit tė shenjtė. Unė
kam thėnė satyam satyam do tė thotė e vėrteta shivam ka
kuptimin; sundram sundram do tė thotė bukuri. Mos provoni tė mė
mashtroni, kjo ėshtė e pamundur!
Dashuri thjesht ndodh.
Njeriu i sė vėrtetės, thjesht nuk mund tė jetė i dashuruar. Njeriu i cili e
kupton bukurinė, thjesht nuk mund tė jetė i dashuruar. Njeri i cili i
pėrjeton tė gjitha kėto tė mira, thjesht nuk mund tė dashurohet. Pėr kėtė
arsye, dashuria nuk ka qenė e pėrfshirė nė trinitet, por ėshtė njė
nga-produktet. Kėto tri gjėra kanė qenė tė pėrfshirė nė trinitet, sepse ato
janė tė pavarura njėra nga tjetra, ato nuk janė nga-produktet.
Ėshtė e mundur qė
njeriu i tė sė vėrtetės nuk mund tė ketė ndonjė kuptim pėr bukurinė, por
ėshtė e mundur qė njeriu qė ka sens pėr tė bukurėn mund tė mos ketė kurrfarė
vėshtrimi pėr tė vėrtetėn. Ėshtė e mundur qė njė njeri mund ta respektoj
bukurinė, por nuk mund ta jetojė jetėn e mirėsisė. Ato janė tė pavarur.
Ju lehtė mund ta
shihni kėtė: ka poetė qė kanė njė sens tė shkėlqyer pėr tė bukurėn, por nėse
shikoni ne jetėn e tyre ju nuk do tė gjeni mirėsi apo tė vėrtetėn ju do tė
gjeni njerėz shumė tė rėndomtė, ndoshta edhe mė keq se tė rėndomtė.
Kam banuar pėrballė
poetit tė madh i cili ka pėrkthyer Omar Khayyam nė gjuhėn industane (dialekt
i gjuhės indiane, pėrzier e indishtės me urdishte qe flitet ne Indin
qendrore, p.p) ashtu si Fitzgerald qė pėrktheu Omar Khayyam nė anglisht. Ky
poet ka shumė mė shumė kuptueshmėri pėr Omar Khayyam se qė ka Fitzgerald,
dhe poezia e tij ėshtė shumė mė poetike dhe mė e bukur se ēdo pėrkthim
tjetėr - dhe mijėra pėrkthime janė bėrė. Nėse ju e keni lexuar librin e
tij... sepse ai kurrė nuk ka bėrė asgjė tjetėr, ai ka pėrkthyer vetėm Omar
Khayyam. Pėrsėri dhe pėrsėri ai vazhdoi duke lustruar atė, vazhdoi duke e
bėrė atė gjithnjė e mė tė bukur, ai ia kushtoi tėrė jetėn atij. Kjo ėshtė
vepėr e njė jete tė tėrė.
Po ta kishit parė atė
njeri ju do tė ishit tronditur aq poezi tė bukura, aq entuziazėm i madh, e
ai njeri ishte shumė i shėmtuar, i shėmtuar nė ēdo aspekt. Ai ishte pijanec,
qė shfrytėzonte katėr shkronja gjithė ditėn, dhe familja e tij ishin
konstant nė vėshtirėsi me tė sepse ai kurrė skishte punuar. Ai kishte njė
grumbull fėmijėsh tė cilėt nuk ishin asgjė tjetėr pėrpos jetim, edhe pse
babi ishte gjallė, dhe nėna ishte gjallė. Babai i tij nė moshė ishte gjallė,
nėna e tij ishte gjallė dhe ata vdisnin urie. Ai nuk kishte konsideratė pėr
askėnd, nuk kishte mėshirė pėr askėnd. Krejt ēka atij i duhej ishte tė
kishte para tė shkojė nė pijetore. Dhe pėr ēdo ditė njerėzit e sillnin nė
shtėpi plotėsisht tė dehur. Ai shtrihej nė ndonjė hendek, apo nė rrugė,
dikush e njihte dhe e sillte nė shtėpi.
Por sa herė qė ai
ishte i vetėdijshėm ai ishte vazhdimisht duke punuar nė Omar Khayyam. Ai
kishte njė kualitet tė jashtėzakonshėm sa i pėrket poezisė - ishte i
pėrkushtuar, por nė ēdo aspekt tjetėr ai ishte nėn njerėzit e zakonshėm.
Ai ishte i gatshėm tė
gėnjejė ai mė gėnjente pėr ēdo ditė vetėm pėr tė marrė ca para, sepse ai
nuk kishte para pėr pije. Dhe unė i thoja: Nuk ke nevojė tė mė gėnjesh. Ti
thjesht mė kėrko para. Unė nuk po tė jap hua, unė thjesht po ti jap ato
miqėsisht. Ti nuk duhet ti mbash nė mend ato se duhet kthyer.
Por gėnjeshtra ishte
bėrė njė shprehi aq e madhe sa atij i duhej tė mė gėnjente: Babai im ėshtė
shumė i sėmurė sot mė duhet ta thėrras mjekun.
Unė i thashė: E di.
Mjeku duhet patjetėr tė jetė nė kafene. Merri parat, shko nė kafene dhe
thirre mjekun. Dhe tė nesėrmen e pyeta: Ēfarė ndodhi me mjekun?
Dhe ai tha: Kush?
Ēfarė mjeku? Kush pat nevojė pėr mjekun?
Nuk ka ndjenjė pėr tė
vėrtetėn, nuk ka ndjenjėn e sinqeritetit. Nuk ka dashuri... por njė
kuptueshmėri tė madh pėr tė bukurėn.
Kėshtu qė kėto tri
cilėsi janė tė trinitetit, vetit tjera janė nga produktet. Dhe dashuria
ėshtė e tillė sa tė triat kontribuojnė nė dashuri, sikur tre lumenjtė qė
takohen dhe bėhet njė lum i dashurisė. Dashuria nuk ėshtė trinitet, dashuria
nuk ėshtė njė lum: ndjenja pėr tė bukurėn, ndjenja pėr tė vėrtetėn, ndjenja
pėr mirėsinė tė gjitha kontribuojnė nė tė. Dashuria ėshtė mė e lartė se
triniteti.
Trinitet do tė thotė
tre, tė gjitha kėto tė tria zhduken nė dashuri. Dashuria ėshtė njė. Kjo
ėshtė arsyeja pse unė vazhdimisht them se dashuria ėshtė Zot. Aty nuk ka
Zot. Dashuria nė vetvete ėshtė Zot.
Fund i kapitullit tė
njėzetepestė
(1)
(2)
(4)
(5)
(6)
|