KAPITULLI 7
Zorba ėshtė e shkuara ime:
Buda ėshtė e tashmja ime
22 shkurt 1986
paradite
Pyetje nga AP, VPI and
Reuters News Agencies.
Pyetja e parė
A mund tė na thoni
pse, si njė admirues i Sokratit, nuk e praktikoni metodėn e Sokratit tė
dialogut?
Dialogu ėshtė i mundur
midis dy tė verbėrve, ata mund tė diskutojnė deri nė infinit pėr dritėn qė
vjen pa ndonjė pėrfundim. Dialogu ėshtė i pamundur nė mes dy personave tė
cilėt mund ta shohin dritėn: dialogu ėshtė i panevojshėm, drita ėshtė
eksperiencė e tė dyve. Mundėsia e tretė ėshtė qė njė njeri mund tė jetė nė
gjendje ta shoh dritė, dhe tjetri mund tė jetė i verbėr. Ēfarė lloj dialogu
mendoni se ėshtė i mundshėm midis kėtyre dyve?
Sokrati nuk ishte njė
person i ndritur - ishte filozof i madh, i logjikshėm, por jo njė person i
ndritur, dhe jo njė njeri me sy. Gautam Buda nuk ka dialog, ai e di, nuk ka
fjalė tė diskutuar. Ju mund tė uleni qetėsisht me tė. Edhe nė heshtjen e tij
nuk do tė ketė njė komunikim. Ose ju mund tė kėrkoni atij njė pyetje dhe ai
do tė pėrgjigjet spontanisht.
Asnjė person i ndritur
nė gjithė botėn nuk ka pėrdorur metodėn e Sokratit tė dialogut. Kjo ėshtė
arsyeja pse unė nuk mund ta pėrdorin atė. Nėse ju e dini, nėse ju keni
pėrjetuar tė vėrtetėn, atėherė ne mund tė ulmi nė heshtje - nuk ka nevojė tė
them asgjė.
Kjo ka ndodh nė
Indi
Janė takuar dy persona tė ndritur, kanė qėndruar bashkė pėr dy ditė.
Njėri ka qenė Kabir, poet i famshėm, dhe tjetri ka qenė Farid, njė sufi
mistik. Nxėnėsit e tyre kanė kėrkuar qė ata tė flasin me njėri-tjetrin nė
mėnyrė qė ata tė mund tė dėgjojnė. Por, pėr dy ditė rresht asnjė fjalė e
vetme nuk kaloi mes Kebir dhe Farid. Ata pėrqafonin njėri-tjetrin, ata
buzėqeshnin me njėri-tjetrin, ata shiheshin nė sytė me njėri-tjetrit. Ata u
panė qė mbajnė duart e njėri-tjetrit, lotėt e gėzimit ishin parė duke
rrjedhur nga tė dytė. Dhe pas dy ditėsh ata u ndanė me njė tjetėr pėrqafim
tė dashur, por pa asnjė fjalė tė vetme.
Nxėnėsit e Kebirit e
pyetėn atė: Ēfarė ka ndodhur? Ju gjithmonė na keni folur, dhe ne donim tė
dėgjojmė se ēfarė po ngjan, ēfarė po ndodh mes dy personave tė ndritur.
Dhe Kebir tha: Ju e
patė se ēfarė ngjan, ēfarė ndodh mes dy personave tė cilėt kanė realizuar tė
vėrtetėn: nuk ka asgjė pėr tu thėnė.
E njėjta situatė ishte
me nxėnėsit e Farid. Ata ishin zemėruar: Dy ditė keni humbur, dhe ne pritėm
e pritėm dhe thjesht u mėrzitėm. Pse nuk thatė asgjė?
Dhe Farid tha: Cilido
prej nesh tė kishte filluar tė flas do tė kishte treguar se ai nuk e di
ende. Realizimi, ndritja ėshtė pėrtej fjalėve. Ju e dini atė, ju mund ta
shprehni atė nėpėrmjet lotėve, kėngės, vallėzimit - por jo pėrmes dialogut.
Metoda e Sokrati tė
dialogut ėshtė e mrekullueshme, por kjo metodė ėshtė e dobishme vetėm pėr
njerėzit e verbėr. Dhe nė Perėndim, pėr fat tė keq, pėrvoja e ndritjes sė
mendjes nuk ka ndodhur. Ajo ėshtė vetėm e ngjashme nė Lindje: ku shkenca nuk
e ka arritur majėn e vet, edhe nė Perėndim shpirtėrorja nuk e ka arritur
majėn e saj. Tė dyja janė gjysmė - dhe pėr shkak tė kėsaj ndarjeje, njeriu
ėshtė i ndarė.
Pėrpjekje ime ėshtė qė
tė krijohet njė sintezė, pėr tė sjellė njė unitet midis qasjes materialiste,
shkencore tė Perėndimit dhe shpirtėrore, qasje meditative tė Lindjes. Kjo do
ta bėj njeriun komplet, tė tėrė. Dhe pėr tė qenė i tėrėsishėm e vetmja
mėnyrė ėshtė tė jetė i shenjėt. Nuk ka asnjė mėnyrė tjetėr.
Unė nuk kam asgjė pėr
tė thėnė derisa ju nuk mė pyetni.
Nėse pyetni, atėherė
unė spontanisht pėrgjigjem.
Unė nuk kam tė
pėrgatitur asgjė. Nėse ju nuk mė pyetni atėherė nuk kam asgjė nga ana ime
pėr tju thėnė. Atėherė ne mund tė ulemi nė heshtje. Nė qoftė se ju mund ta
kuptoni heshtjen atėherė nuk ka nevojė qė gjuha tė sillet kėtu. Kjo ėshtė
arsyeja pėrse unė nuk mund tė pėrdorė dialogun Sokratian.
Pyetja e dytė
A ėshtė filozofia juaj
e influencuar nga tradita psikoanalitike e Perėndimit?
Jo. Nė tė kundėrtėn,
filozofia ime ėshtė duke kontribuar nė shkencat psikoanalitike perėndimore.
Qasja psikoanalitike
perėndimore pėrfundon me mendjen. Ajo nuk beson pėrtej mendjes, dhe njeriun
e vėrtetė qė ėshtė pėrtej mendjes.
Kjo ėshtė njė nga
arsyet pse psikoanaliza perėndimore nuk ka qenė nė gjendje ta ndihmoj dikė.
Ka pasur njerėz qė pėr dhjetė vjet, dymbėdhjetė vjet, kanė qenė duke kaluar
nėpėr proceset psikoanalitike, dhe ende nuk kanė arritur askund.
Ju do tė befasoheni
kur ta mėsoni se psikoanalisti Perėndimor, si profesionist, bėn dyfish mė
tepėr vetėvrasje se ēdo profesion tjetėr; ai ēmendet dy herė mė tepėr se ēdo
profesion tjetėr. Kjo ėshtė diēka e madhe
kėta janė psikoanalist! Dhe ēdo
psikoanalist njėherė nė njė kohė duhet tė hy nė psikoanalizė nga
psikoanalisti tjetėr. Kjo ėshtė shumė sipėrfaqėsore!
Nė Lindje, ne kurrė
nuk kemi zhvilluar diēka si psikoanaliza. Ēfarė kemi zhvilluar ėshtė
transcendenca e mendjes. Nė botėkuptimin Lindor mendja ėshtė sėmundje.
Ēfarėdo qė ju bėni me tė, ajo mund ta bėn atė normalisht tė sėmurė, ju mund
ta mbani atė brenda kufijve. Kėshtu qė ka vetėm dy lloj njerėzish: abnormal
tė sėmurė dhe normal tė sėmurė. Funksioni i psikoanalizės ėshtė ta sjellė tė
sėmurin abnormal prapa nė shoqėrinė e tė sėmurit normal.
Nė Lindjen ne pėr
dhjetė mijė vjet kurrė nuk kemi menduar pėr diēka tė tillė si psikoanaliza.
Ajo qė ne kemi menduar ėshtė transcendenca apo pėrsosuria e mendjes, dhe kjo
ėshtė ēfarė ėshtė meditim. Nė vend qė tė pėrpiqen pėr ta bėrė mendjen e
shėndoshė, ėshtė mė mirė tė shkohet pėrtej mendjes, ku ėshtė burim i gjithė
shėndetit, i gjithė urtėsisė, i gjithė mendjes sė shėndoshė.
Njėherė kur jeni
pėrtej mendjes, atėherė mendja e tillė bėhet njė shėrbėtore e mirė. Ju nuk
mund tė gjeni njė shembull tė vetėm nė gjithė historinė e Lindjes ku njė
meditator ka kryer vetėvrasje, ku njė meditator ėshtė ēmendur.
Nuk nevojiten vite tė
tėra analize, vetėm metoda shumė e thjesht e vėshtrimit tė mendjes suaj.
Vetėm bėhuni dėshmitar i asaj qė ngjan nė mendjen tuaj
dhe njė transformim
i madh do tė ndodhė. Duke e vėshtruar mendjen, pėrnjėherė do tė filloni tė
ndjeni se nuk jeni mendje.
Ju mund ta shikoni atė
... ėshtė vetėm aty nė ekran, njė ekran filmi, njė ekran televiziv. Mendimet
janė duke lėvizur, ėndrrat janė duke lėvizur, parashikimet janė duke
lėvizur, kujtime, imagjinata ...mund ta shihni nga njė distancė. Dhe si ju
bėheni tė pėrhershėm nė kėtė distancė, do tė befasoheni: Se ēfarė mund tju
bėjnė kėto mendime...?
Ju nuk jeni pjesė e
mendjes.
Kjo ju jep njė ndihmė
tė tillė. Dhe tani bėhet mė i thelluar Unė nuk jam mendje - mendja
fillon tė ftohet poshtė. Mendimet janė mė pak; kujtime janė mė pak;
imagjinatat janė mė pak. Vetėm dėshmitarė ... dhe vjen ēasti kur mendje
bėhet bosh, atje ėshtė vetėm njė ekran i bardhė nė tė majtė. Ky ėshtė
shėndet i pėrsosur. Nga kjo qartėsi, jeta e jetuar ėshtė kėnaqėsi, ėshtė
lumturi.
Unė nuk kam marrė
asgjė nga psikoanaliza perėndimore. Unė jam duke u pėrpjekur pėr ti dhėnė
diēka psikoanalizės perėndimor, e cili po mungon, shumė keq po mungon. Unė
kam pasur kontakt me shumė psikoterapistė, psikoanalistė, dhe ata janė nė
barkė tė njėjtė si ju, ata nuk janė nė asnjė mėnyrė tė ndryshėm. Ata vuajnė
nga lloji i njėjtė ankthi, frike.
Edhe themeluesi i
psikoanalizės, Sigmund Freud ka vuajtur nga frika aq shumė sa qė do tė
befasoheni kur ta mėsoni se ai kurrė nuk ka kaluar pranė varrezave, sepse
kjo e kujtonte atė nė vdekje. Ai kurrė nuk ka dashur tė dėgjojė dikė duke e
informuar atė se njė mik i kishte vdekur, sepse i pėrkujtonte se edhe ai do
tė vdesė gjithashtu. Edhe fjala vdekje mjaftonte.
Kur ishte plakur, edhe
nga vetė fjala e pėrdorur vdekje ai kishte ra nė koma pėr disa minuta, pa
ndjenja, goja e tij kishte shkumuar - dhe ky njeri ėshtė themelues i
psikoanalizės. A mendoni se edhe Gautam Buda u frikėsua nga vdekja nė kėtė
mėnyrė? A mendoni se edhe Lao Ce u frikėsua nga vdekja nė kėtė mėnyrė?
E gjithė psikoanaliza
e tij nuk ėshtė asgjė tjetėr pėrveē se represion i tij seksual sepse,
ēfarėdo qė ju i sjellni atij, bėhet simbol seksual, ēdo gjė
nuk mund tė
gjeni asgjė qė nuk ėshtė seksuale. Ky njeri thjesht ishte i ēmendur.
Nxėnėsit e tij,
nxėnėsit e famshėm, Jung dhe Adler e kanė lėnė atė, thjesht pėr shkak tė
kėtij fiksimi nė seks, nuk ėshtė seks ēdo gjė; jeta pėrbėhet prej shumė
gjėrave tjera. Adler ka themeluar njė shkollė tjetėr tė psikoanalizės, por
bėri tė njėjtin gabim. E tėrė ideja e tij ka qenė vullneti pėr pushtet.
Ēojani atij kėdo, dhe ai do tė zbulojė se ai vuan nga vullneti pėr pushtet.
Tani seksi ėshtė zėvendėsuar nga vullneti pėr pushtet. Ai ka harruar pėrsėri
se jeta ka shumė gjėra, ajo ėshtė multidimensionale.
Jung ka themeluar njė
tjetėr shkollė tė psikologjisė analitike. Ai u pėrpoq tė reduktoj ēdo gjė nė
mitologji, nė mitologjinė e lashtė - tė cilės pa vetėdijen tuaj u jeni
kujtuar jetės sė shkuar, ato janė sipėrfaqėsore.
Askush nuk ka qenė i
dobishėm nė transformimin e njeriut, duke i dhėnė atij shėndet tė vėrtetė,
mendje tė shėndoshė, qetėsi, paqe, ekuilibėr. Por Lindja mund tė kontribuojė
shumė, sepse nė Lindje fenomeni ėshtė krejtėsisht i ndryshėm. Ne kurrė nuk e
kemi marrė parasysh mendjen seriozisht. Ne kemi menduar gjithmonė se ka
diēka pėrtej mendjes - dhe vetėm kur gjendet hapėsirė pėrtej, mendja nuk
mund tė kontrollohet. Kush do tė kontrollojė atė? Diēka mė tė lartė se
mendja ėshtė e nevojshme, e nė psikologjinė perėndimore nuk besojnė nė asgjė
mė tė lartė sesa mendja.
Mendja ėshtė e
ēmendur!
Atėherė si tė bėhet
kjo mendje normale? Kjo ėshtė e pamundur, por ėshtė njė biznes i mirė.
Ēifutėt janė shumė tė mira nė gjetjen e bizneseve tė bukur.
Jezusi ishte ēifut. Ai
ka krijuar biznesin mė tė madh nė botė, Krishterimin - dhe ēifutėt nuk mund
tia falin vetes, sepse pa qenė nevoja kryqėzuan djalin e tyre dhe e humbi
njė shans tė madhe firmėn mė tė madhe! Qė nga ajo kohė ata kanė qenė duke
u pėrpjekur pėr tė marrė hakun nė ēdo mėnyrė.
Karl Marx ishte njė
tjetėr ēifut. Ai themeloi njė biznes tjetėr, komunizmin. Tani, gjysma e
njerėzimit ėshtė komunist. Sigmund Frojd ėshtė njė tjetėr ēifut, i cili
themeloi profesion mė tė paguar, psikoanalizėn. Por askush nuk ėshtė i
interesuar pėr njeriun, ata pėr vetė kanė fituar mjaft mirė.
Unė nuk kam ēfarė tė
mėsoj prej tyre - ata nuk kanė asgjė pėr mėsimdhėnie. Ata duhet tė mėsojnė
diēka nga Lindja, sepse ėshtė pika themelore pėr tė gjetur diēka mė supreme
dhe pėrtej mendjes. Vetėdija e njeriu duhet tė jetė e pėrqendruar pėrtej
pikės, tek atėherė mendja mund tė kontrollohet shumė lehtė.
Ju mund ti shihni
sanjasinėt e mi: ju nuk do tė gjeni asnjėrin prej tyre qė vuan nga fobit si
njeriu i zakonshėm, ju nuk do tė gjeni se ata kanė nevojė pėr psikoanalizė.
Nėse ata janė nė meditim, ata janė mjeshtėr tė jetės sė tyre.
Mendja ėshtė njė
mėsuese e keqe, por njė shėrbėtore e mirė.
Ju duhet vetėm ta
gjeni mjeshtrin(mėsuesin) e mirė brenda vetes.
Vazhdon...
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
|