KAPITULLI 23
Njė botė e re e njė njeriu tė
ri
2 mars 1986 pasdite
Pyetja e parė
Shumė njerėz
janė tė gatshėm tė ndryshojnė gjendjen e qenies sė tyre, por ata tmerrohen
nga mundėsia e mbarimit tė botės. Edhe unė, gjithashtu, duke luajtur rreth e
rrotull si njė kukull derisa hulumtoj nėpėr shkrimet e shenjta.
Kam zbuluar se nė
shkrimet e shenjta nocioni fundi i botės nuk ekziston, por vetėm
pėrfundimi i kohės apo fundi i ditėve.
Shkatėrrimi i botės,
do tė jetė fshehtėsia mė e madhe, apo do tė jetė shpėtimi i qenieve
njerėzore njė ndryshim i lavdishėm i njė lėvizjeje tė forcės universale
dhe matjes sė kohės sė njeriut?
Ska dallim se si ju e
quani atė fundi i botės apo fundi i kohės apo fundi i ditėve; kėto janė tri
mėnyra tė njėjta pėr ta shprehur tė njėjtėn gjė, mbarimin e botės.
Mos u mundoni ta
mashtroni veten me fraza tė ndryshme. Nėse nuk ka kohė, si do mund tė
ekzistojė bota? Nėse nuk ka ditė, si do tė mund tė ekzistojė bota? Fundi i
botės ėshtė i tmerrshėm, por pėrgjigje nuk mund tė gjenden nė shkrimet e
shenjta tė vjetėr, sepse nė shkrimet e shenjta tė vjetėr nuk ka asnjė
pėrgjigje pėr njeriun bashkėkohor.
Tė gjitha shkrimet e
vjetra tė shenjta janė tė kalbura. Ato kanė pasur pėrgjigje pėr
bashkėkohėsit e tyre disa prej tyre janė njėzet shekuj tė vjetra, disa
janė tridhjetė e disa edhe pesėdhjetė shekuj tė vjetra; ato nuk kanė asnjė
pėrgjigje pėr ju.
Ju duhet tė gjeni
pėrgjigje brenda vetvetes.
Bota mund tė shpėtojė,
jo duke i ndryshuar frazat, por njerėzit dhe kjo ėshtė mė e vlefshmja pėr
tu kuptuar, kjo ėshtė gjėja mė e rėndėsishme: njeriu mund tė ndryshoj vetėm
kur ballafaqohet me vdekjen pėrfundimtare; pėrndryshe ai vazhdon duke e
shtyrė afatin e ndryshimit. Ndryshimi ėshtė i mundimshėm. Ju jeni fiksuar nė
shprehitė e juaja personale, ju jeni mėsuar me mendjen tuaj tė vjetėr, me
idetė tuaja tė vjetra, me paragjykimet tuaja tė vjetra. Ndryshimi nėnkupton
se ju do tė duhet tė kaloni nėpėr, pothuajse, vdekjen e tė vjetrės nė mėnyrė
qė e reja tė lindė nė juve.
Me aq sa jam unė i
shqetėsuar, ėshtė lajm i mirė qė fundi i botės ėshtė afėr, sepse vetėm
atėherė njeriu mund tė jetė i bindur pėr transformimin e tij total.
Sigurisht se kjo botė do tė duhet tė vdes. Kėsaj bote i ka ardhur fundi, por
ne mund ta krijojmė njė botė tjetėr.
Ky njeri ka jetuar
mjaft, por ne mund ti japim jetė njeriut tė ri. Tė gjitha konceptet e
vjetra, ideologjitė, religjionet, filozofit, janė bėrė absolutisht tė
zbrazėta. Ata nuk japin ndonjė ushqim, ndonjė ushqim pėr rritjen e njeriut,
pėrkundrazi, ato tė gjitha janė vetėm pengesa. Nėse vazhdoni ti dėgjoni ata
dhe nėse vazhdoni tė kėrkoni pėrgjigje nga shkrimet e shenjta tė vjetra,
atėherė bota do tė pėrfundojė dhe ju do tė merrni fund. Nuk do tė ketė njeri
tė ri, e as botė tė re.
Harrone tė vjetrėn.
Mė ėshtė kujtuar njė
alegori nga jeta e Jezu Krishtit
Nė mėngjes, njė mėngjes tė bukur nė
liqenin e Galilesė, ai erdhi dhe qiti dorėn mbi supet e njė njeriu i cili
mundohej tė kapte peshk. Burri u kthye, dhe kishte diēka nė sytė e Jezusit:
ēfarėdo qė Jezusi thoshte ai e pėrcillte. Jezusi i tha: "Hidhe atė rrjetė.
Sa gjatė do tė vazhdosh ta shkatėrrosh jetėn tėnde vetėm pėr tė zėnė peshq?
Eja me mua. Unė do ta tregoj mėnyrėn se si ta zėsh njeriun."
Ai kurrė nuk kishte
menduar se mund tė bėhet diēka tjetėr pėrveē se peshkatar. Ky njeri ishte aq
autoritativ kėshtu qė ai e hodhi rrjetėn dhe e pasoi Jezusin. Dhe posa ata
ishin nisur pėr tė dal nga qyteti, njė njeri me vrap erdhi dhe i tha: Ku po
shkon? Babai yt i cili ėshtė i sėmurė pėr disa ditė do tė vdes. Kthehu nė
shtėpi.
Ai e pyeti Jezusin:
Mi jep tri ditė, nė mėnyrė qė tė mund tė shkoj ta varros babain tim tė
vdekur dhe ti bėjė tė gjitha ritualet qė janė tė nevojshme. Unė do tė
kthehem sė shpejti.
Atė qė Jezusi ia tha
atij njeriu unė do tė doja tju them juve. Jezusi i tha: Ka mjaft njerėz tė
vdekur nė qytet, ti ske nevojė tė brengosesh. Lėri tė vdekurit le ta
varrosin tė vdekurin. Ti eja me mua.
Kėto fjalė janė
jashtėzakonisht tė rėndėsishme: Lėreni tė vdekurit le ti varrosin tė
vdekurit. I tėrė qyteti ėshtė pėrplot me njerėz tė vdekur. Edhe pse ata
marrin frymė, ecėn, flasin dhe i bėjnė tė gjitha gjėrat, ata nuk janė tė
gjallė. Nė ta nuk ka kėngė, nė zemrat e tyre nuk ka vallėzim, nuk ka
kėnaqėsi nė jetėt e tyre. Se a janė ata tė gjallė apo tė vdekur nuk ka
rėndėsi, ėshtė e njėjta gjė. Nė fakt, vdekja do tė jetė mė e mirė, ky do tė
jetė njė pushim i mirė pėr ta.
Bota pėr tė cilėn ju
po hulumtoni veē ėshtė e vdekur. Ju nuk mund ta shpėtoni atė, asnjė
shpėtimtar nuk mund ta shpėtojė atė dhe nuk ka nevojė tė shpėtohet ajo,
ajo ėshtė kalbur. Tė gjithė janė vetėm kufomat gjithandej. Ata kanė harruar
tė jetojnė, ata kanė harruar tė dashurojnė, ata kanė harruar tė festojnė.
Ata kanė harruar ēdo gjė qė i jep jetės kuptim, duke e bėrė ēdo ēast njė
suvenir, njė kujtim aq i artė pėr tė mbajtur gjallė pėrgjithmonė. Jeta e
tyre ėshtė vetėm zbrazėti, pėrbrenda ata janė bosh, nuk ka asgjė
substanciale nė ta. Ata nuk kanė shpirt.
Kjo ėshtė pėrkryeshėm
e mirė nėse kjo botė vdes, ky njeri vdes, kjo shoqėri vdes. Por, para se tė
vdes dhe para se ne ta varrosim, ne duhet tė nxjerrim prej tij njė jetė tė
re, njė njeri tė ri, njė botė e re - pikėrisht nė tė njėjtėn mėnyrė si kur
njė farė vdes nė tokė ajo mbin nė njė jetė tė re, me dy gjethe tė bukura, tė
gjelbra, e freskėt. Ky ėshtė transformim. Fara ishte e mbyllur dhe pothuajse
e vdekur, por kur ka vdekur nė tokė ajo i ka lėnė vend njė qenieje tė
gjallė. Njė pemė e bukur me shumė degė do tė rritet, me shumė gjethe, fruta,
lule. Dhe ato degė do vallėzojnė nė diell, nė erė, nėn yje, nėn hėnė.
Para se tė vdes, le ta
shfrytėzojmė kėtė botė si njė farė pėr njeriun e ri, le ta shfrytėzojmė kėtė
njeri si njė farė pėr njė njerėzim tė ri. Kjo ėshtė e tėrė puna ime - tju
pėrgatisė pėr dy gjėra: jam i interesuar qė tė vdes sa mė shumė e kaluara,
dhe tė filloni tė jetoni nė njė mėnyrė krejtėsisht tė re, tė shkėputur me tė
kaluarėn, nė kėtė mėnyrė ju mund tė bėheni njeriu i ri. Kjo ėshtė
absolutisht urgjente. Ju nuk mund ta shtyni afatin e kėsaj.
Koha po vrapon shkurt
sepse bota e vjetėr ėshtė e gatshme pėr vetėvrasjen e vet. Armėt
bėrthamore, njė luftė e tretė botėrore
ajo ka pėrgatitur gjithēka pėr
vetėvrasje e vet. Ajo nuk ka mė asnjė shans: pikėrisht tash nė botė ka aq
shumė armė bėrthamore sa mund tė shkatėrrohet shtatė qind bota sa kjo,
shtatė qind civilizime njerėzore tė kėsaj madhėsie. Ne nuk po marrim asnjė
mundėsi, e tėrė shoqėria veē e ka pėrgatitur varrin e vet.
Para se tė bėhet
vetėvrasja, na duhet ta ruajmė parimin themelor tė jetės. Dhe kjo mund tė
bėhet nga ēdo individ, duke mos qenė i varur nga asnjė organizatė, qė ėshtė
mėnyrė e vjetėr. Duke mos qenė i varur nga asnjė kishė qė pėrsėri ėshtė
nga e kaluara
Pėr tė parėn herė individi ka pėr tė marrė tė gjitha
pėrgjegjėsitė nė duart e veta pėr jetėn e tij. Nuk ka Zot, nuk ka
shpėtimtar, asnjė kishė nuk do tė ndihmojė, ata janė tė gjithė pjesė e
strukturės sė vjetėr e cila do tė vdesė. Tė gjithė ata janė tė thurur sė
bashku aq ngushtė saqė ju nuk mund tė shpėtoni asgjė prej tyre, tė gjithė
ata do tė vdesim sė bashku.
Por ēdo individ mund
ta ēlirojė veten e tij.
Posa erdha nė kėtė
ishullin tuaj tė bukur u informova se Kazantzakis, njė nga artistėt mė tė
mėdhenj tė botės moderne, ishte pėrjashtuar, shkishėruar nga kisha ortodokse
greke. Arsyeja pėr pėrjashtimin e tij ishte krijimi i Zorba dhe Buda. Ai e
quajti atė ZORBA GREKE. Pavetėdijshėm ai ishte duke krijuar bazėn e njė
njeriu tė ri, qė unė e quaj atė njeriu i ri Zorba Buda. Ai nuk mund tė jetė
grek, ai nuk mund tė jetė italian, ai nuk mund tė jetė gjerman, ai nuk mund
tė jetė hindu, ai nuk mund tė jetė mysliman.
E njėjta situatė ishte
edhe me mua. Unė gjithashtu kam lindė nė njė fe ndoshta feja mė e vjetėr
nė botė, xhainizmi. Ajo ėshtė mė e vjetėr se hinduizmi, sepse libri mė i
vjetėr hindu RIGVEDA, e pėrmend Tir Thankara, themelues tė xhainizmit. Kjo
do tė thotė se xhinizmi veē kishte ekzistuar kur ishte shkruar RIGVEDA.
Dhe rreth RIGVEDA ka
probleme. Dijetarėt bashkėkohore mendon se ajo duhet tė jetė tė paktėn pesė
mijė vjet e vjetėr, por njė dijetar shumė i madh i shkrimeve tė lashta,
Lokmanya Tilak pohon se RIGVEDA ėshtė 90.000 vjet e vjetėr. Dhe argumenti i
tij ėshtė i tillė saqė nuk ka asnjė mėnyrė pėr ta shkatėrruar atė, argumenti
i tij ėshtė shumė faktik.
Nė RIGVEDA ka njė
pėrshkrim tė njė konfigurimi tė caktuar tė yjeve qė ka ndodhur para 90.000
vjetėsh, dhe pėr tė cilėn astronomėt janė pajtuar shkencėrisht se kjo ka
ndodhur vetėm njė herė.
Ky lloj konstelacioni
ka ndodhur vetėm para 90.000 vjetėsh, dhe RIGVEDA pėrshkruan yje aq
hollėsisht, nė detaje tė tilla saqė ėshtė e pamundur qė njerėzit qė kishin
shkruar kėtė, nuk ishin tė vetėdijshėm pėr kėtė. Ky nuk mund tė jetė
trillim, ata nuk kanė mundur ta krijojnė atė nga mendjet e tyre. Nėse
RIGVEDA ėshtė 90.000 vjet tė vjetėr, atėherė duhet tė jetė ndoshta xhainizmi
njėqind mijė vjet i vjetėr.
Unė kam lindur nė njė
familje xhainiste, dhe ajo qė i ka ndodhur Kazanzakis mė ka ngjarė edhe mua
por unė jam tjetėr lloj njeriu. Komanda supreme e fesė xhainiste kishte
vendosur rreth dėbimit tim nga religjioni Xhaina. Unė i kam shkruar atyre
njė letėr ku iu kam thėnė: Ju nuk duhet tė mundoheni. Unė ju kam
pėrjashtuar, ju tash nuk mund tė mė pėrjashtoni. Unė nuk i pėrkas partisė
suaj, unė e kam pėrfunduar me atė. Ata nuk kanė mundur tė mė pėrjashtojnė
sepse unė i kam pėrjashtuar tė gjithė ata.
Kjo do tė thotė qė
asnjė individ tė mos jetė pjesė e ndonjė ideologjie tė vdekur, tė kalbur.
Provoni qė pėrbrenda vetes suaj tė zbuloni krejt ēka ėshtė e vjetėr, e
vdekur, dhe ta hidhni jashtė. Pastrohuni plotėsisht dhe bėhuni prapė fėmijė.
Bėhuni prapė tė ēiltėr, pa ide, pa paragjykime, pa kushtėzime.
Ju jeni tė lindur;
njeriu i ri ka ardhur nė ekzistencė, dhe kjo ka pėr tė shkuar nga individi
tek individi tjetėr. Zjarri mund tė pushtoj pothuajse si njė stihi zjarri,
dhe nė qoftė se miliona individ largohet nga tė gjitha trashėgimit e vjetra,
nuk ka nevojė qė jeta tė zhduket nga kjo botė e bukur.
Por ne kemi pėr tė
krijuar njė jetė tė re tė bazuar nė parimet krejtėsisht tė ndryshme. Jeta e
vjetėr ishte e bazuar, shumė ēuditėrisht, mbi parimet antijetė. Ajo ishte
kundėr ēdo gjėje qė ėshtė e gjallė nė ju, ajo ishte kundėr dashurisė suaj,
ajo ishte kundėr gjinisė suaj, ajo ishte kundėr gėzimit tuaj, ajo ishte
kundėr lumturisė suaj. Ajo ishte kundėr ēdo gjėje qė ju ka gėzuar. Ajo
kėrkon qė ju tė jeni njė shenjtor i vdekur, jo njė qenie e gjallė njerėzore.
Parimet antijetė kanė sunduar pėr mijėra vjet.
Rezultati pėrfundimtar
i kėsaj ėshtė se ne po vijnė afėr fundit tė botės. Religjionet e juaj kanė
kontribuar nė kėtė, shenjtorėt e juaj kanė kontribuar nė kėtė, tė
ashtu-quajturit filozofėt tuaj kanė kontribuar nė kėtė... sepse tė gjithė
ata ishin kundėr jetės. Dikush si Zorba i cili ishte pėr jetėn nuk ėshtė
lejuar nga shoqėria tė ekzistojė. Ai u dėnua, ai ishte diskredituar, nė ēdo
mėnyrė dinjiteti i tij ėshtė marrė. Ai ishte poshtėruar si njė kafshė.
Natyrisht, turma ishte e fuqishme dhe ka arritur ti shtypė tė gjithė
individėt rebelues dhe i detyruan ata ta pasojnė turmėn.
Unė dua qė shoqėria tė
zhduket. Unė dua qė turma mos tė ketė asnjė fuqi mė. Ēdo individ ka njė tė
drejtė tė lindur tė jetė i lirė, pėr tė zgjedhur modelin e tij tė jetės dhe
pėr tė lėvizur sipas natyrės sė tij, me respekt, me dinjitet, qė do tė jetė
mėnyrė e re e tė jetuarit, ku ēdo individ ėshtė i respektuar nė veēantinė e
tij, dhe nuk ka ide tė gatshme ku tė gjitha duhet tė plotėsohen nė jetėn e
tij.
Gjithkush ka pėr tė
jetuar nė pajtim me zemrėn e tij, ka pėr tė lėvizur nė pajtim me qenien e
tij tė brendshme, ngado qė ajo e udhėheq. Ky ėshtė fati juaj. Askush tjetėr
nuk do tė vendos pėr kėtė; ju jeni i vetmi qė do tė vendosni pėr veten tuaj.
Kjo vendosmėri e liruar nga tė gjitha turmat, njerėzit e thjeshtė,
organizatat do tė krijojė njė botė tė re dhe njė ngazėllim tė ri, jetė
festive pėr ēdo individ. Nuk do tė ketė nevojė askush tė mendojė pėr
parajsėn pas vdekjes, parajsa do tė jetė kėtu tani.
Kjo ėshtė mirė qė bota
e vjetėr po vjen nė njė fund. Tani ju duhet tė vendosni nėse doni tė vdisni
me botėn e vjetėr apo tė bėni njė kapėrcim kuantik nga e vjetra, dhe tė
krijoni njė botė tė re dhe njė njeri tė ri.
Vazhdon...
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
|